طرح بزرگ (ميراث اسلامى) از جمله طرحهاى ارزنده فقهى است كه به همت چندتن از فضلاى حوزه, زيرنظر محققان پرتلاش, حجج اسلام, رضا مختارى و محسن صادقى به بهترين شكل در حال انجام است. گستره اين طرح, چهل موضوع را در بر مى گيرد كه تاكنون تحقيق موضوع غنا به پايان رسيده است و پس از آن, گزاره پرمسأله رؤيت هلال با همين سبك, مورد تحقيق و در اختيار فقه پژوهان قرار خواهد گرفت.

نتيجه تحقيق درباره غنا در شش بخش ارائه شده: بخش نخست آن, دربردارنده:رساله هاى مستقل فقهاى پيشين در موضوع غنا, درگذشته در دو مجلد به چاپ رسيده است هر دو جلد را در مجله (فقه) شماره 15 و 16 به شرح شناسانديم.

پنج بخش ديگر آن, كه در جلدسوم به زيور چاپ آراسته شده, اكنون مى شناسانيم:

در اين بخش گفتار چهل تن از عالمان شيعه به ترتيب تاريخ رحلت, از شيخ صدوق تا آيت اللّه اراكى درباره غنا درج شده است.

اين گفتارها, برگرفته از كتابهاى غير فقهى يا كتابهاى فقهى ناسامان مند فقيهان, مانند: اجوبه استفتاءات و… است.

در پايان اين بخش, فتاواى چند تن از فقيهان معاصر, به دليل نياز فقه پژوهان به اين فتاوا آورده شده است.

روشن است كه در اين بخش, محققان, راه پرپيچ و خمى را پيموده اند و از سنگلاخهاى بسيارى گذشته اند تا به مقصود رسيده اند. بيرون آوردن ديدگاههاى فقيهان بزرگ از لابه لاى متنهاى كهن خطى و سنگى و يا چاپى پراشتباه و تصحيح آنها, كارى است كارستان و بسيار توانفرسا.

در اين بخش, متن سخنان بيست تن از فقيهان نامدار شيعه, درباره غنا از آغاز غيبت كبرى; يعنى از سده چهارم تا پايان سده دهم هجرى, بدون واسطه از آثار فقهى آنها نقل شده است.

فقيهان شيعه از قرن يازدهم به اين سو, رساله هاى مستقل زيادى درباره غنا, نوشته اند كه آنچه قابل دسترسى بوده در بخش اول اين مجموعه; يعنى جلدهاى اول و دوم درج شده است. هر چند در كتابهاى دوره اى فقه نيز, مباحث دقيق درباره غنا وجود دارد; اما به چند دليل تنها به نقل مطالب دوره اى فقه از سده چهارم تا آغاز سده يازدهم بسنده شده و آدرس دقيق آنچه پس از اين قرنها, نوشته شده در بخش چهارم به دقت نشان داده شده است كه دليلهاى آن عبارتند از:

1- به طور معمول, مباحث غنا در نگاشته هاى پس از سده دهم, به شرح طرح شده اند.

2- بيش تر منابع اين دوره در دسترسند و فقه پژوهان, به كمك بخش چهارم مى توانند از جايگاه بحث غنا در آنها آگاه شوند.

3- آراى پيشينيان اهميت ويژه اى دارد و از سوى ديگر در جاهاى گوناگون از كتابهايشان پراكنده است.

4- از سده چهارم تا يازدهم, رساله مستقلى در غنا نداريم.

درخور توجه است كه بخش سوم, به كتابهاى فقهى فقيهان اختصاص دارد, اما در بخش دوم, گفتارهاى پراكنده در غير آثار فقهى گردآمده اند.

اين بخش, در سه فصل سامان يافته است:

در فصل آغازين, آثار مستقل عالمان درگذشته شيعه در باب غنا معرفى شده كه حدود پانزده رساله از آنها به دست نيامده است و آنها كه در دسترس بوده تصحيح و در بخش نخست (جلد 1و2) چاپ شده اند.

در فصل دوم, آثار فقهى دربردارنده غنا از فقيهان سده يازدهم, تا اين زمان معرفى و جايگاه بحث غنا در آنها نشان داده شده است. كتابها به ترتيب تاريخ وفات نويسندگان سامان يافته شده و آثار غنايى عالمانِ زنده, به ترتيب الفبايى مرتب شده اند.

فصل سوم, دربردارنده معرفى گسترده و گاه ناگسترده كتابها و رساله هاى چاپى معاصران و عالمان زنده درباره غناست كه به ترتيب الفبايى, مرتب شده اند.

چنانچه در مقدمه اين بخش آمده است, اين بخش نشان مى دهد كه كارهاى تكرارى در اين زمينه بسيار شده و اشكال ديگر اين كه پاره اى از آنها براى مردم معمولى, ناسودمندند; زيرا عموم مردم از استدلالهاى پيچيده فقهى, بهره اى نمى بردند و براى فقه پژوهان نيز, از آن جا كه بسيار پرگوئى شده و استدلالها هم نااستوارند, سودمند و مفيد نيستند.

متن و سند همه احاديث غنا و گزاره هاى پيوسته به آن, همراه با شرح و سامان ويژه, در اين بخش درج شده اند تا براى فقه پژوهان كه علاقه دارند همه احاديث غنا را يك جا پيش ديد داشته باشند, سودمند افتد.

چگونگى نگارش و سامان مندى اين بخش و مباحث مربوط به آن بدين قرار است:

همه حديثهاى كتابهاى چهارگانه اوايل و اواخر: (كافى, فقيه, تهذيب, استبصار, وافى, وسائل, بحار و مستدرك) درباره غنا و مباحث مربوط به آن در اين بخش آمده است. روشن است كه بيش تر نزديك به تمام منابع كتابهاى چهارگانه اوايل از بين رفته اند; ولى منابع كتب اربعه اواخر, به جز شمار اندكى از آنها, در اختيار ماست. از اين روى, محققان, حديثهاى كتابهاى چهارگانه اواخر را از منابع اصلى آنها, به طور مستقيم, و بدون ميانجى نقل كرده اند و سپس جايگاه آنها را در كتابهاى چهارگانه نشان داده اند. بنابراين, هنگام نقل هر حديثى, ابتدا كهن ترين منبع موجود آن ذكر و از آن نقل شده و سپس ساير منابع آن حديث و اختلافهاى سندى و متنى آنها ذكر شده است.

نظر به گستردگى كار محققان در اين بخش, مراجعه كننده به اين بخش, هيچ نيازى ندارد كه به ساير منابع رجوع كند; زيرا همه حديثها با همه ويژگيها و گوناگونيهاى سندى و متنى و با دقت تمام, ثبت وضبط شده اند. در خور توجه است كه در هيچ يك از منابع, احاديث غنا بدين شكل گردآورى و به رشته كشيده نشده اند, بلكه در جاهاى گوناگون پراكنده اند.

تمامى احاديث غنا در اين بخش, ذيل دو فصل, ياد شده و هر فصل به ترتيب به هفت و شش باب تقسيم شده است: در فصل اول, حديثهاى بازدارنده در غنا كه به گونه اى دلالت كننده, يا آگاه كننده به حرام بودن غنايند و فصل دوم احاديثى كه در وَهم اندازنده, يا آگاه كننده, يا دلالت كننده بر حرام بودن غنايند, گرد آمده است.

سعى بر اين بوده كه در هر باب , روايتها از نظر معنى يكسان و نزديك به هم, كنار هم چيده شوند, نه به گونه پراكنده بيايند; زيرا اين كار نتيجه ها و دستاوردهاى خوبى دارد, از جمله روشن شدن معناى حديث.

از آن جا كه توجه به فقه و احاديث عامه در فهم احاديث شيعه ضرورى است, مواردى كه سخنان يا حديثهاى آنان اثرگذار بوده, به آنها اشاره شده است.

نكته هاى ديگرى در مورد روش به كار گرفته شده در اين بخش, در خور توجه است, از جمله:

1- بيش تر بيانهاى مهم محدثان بزرگ, مانند شيخ حر عاملى ذيل احاديث نقل شده است.

2- تفاوتهاى منابع حديثى به دقت ضبط شده است.

3- در اين بخش, هيچ حديثى تقطيع نشده است. البته حديثهاى طولانى كه بخش اندكى از آنها مربوط به غنا بوده آمده و قسمتهاى غيرمربوط, حذف و با سه نقطه روشن شده است.

4- براى اينكه خواننده نيازى به مراجعه به منابع نداشته باشد, سند احاديث معلق به طور كامل ذكر شده است.

5- در ارجاع به منابع, به ذكر شماره جلد و صفحه بسنده نشده, بلكه تمام ويژگيها مانند كتاب, باب و شماره حديث ياد شده است.

تمام بخش ششم ويژه شده به آراى عالمان اهل سنت درباره غنا و شناساندن آثار آنها در اين زمينه كه در پنج فصل سامان يافته است.

عالمان سنى, از سده پنجم, به بعد, به شرح به موضوع غنا پرداخته و آثار بسيارى در اين زمينه پديدآورده و آراى گوناگون و گاه ناسازگارى درباره غنا ابراز كرده اند. چكيده اين ديدگاهها در فصل نخست اين بخش, به گونه فشرده بررسى شده است.

در فصل دوم و سوم, رساله اى از مخالفان: (رساله طبرى) و رساله اى از موافقان غنا (رساله ابن حزم) درج شده است.

در فصل چهارم, سخنان ده تن از عالمان بزرگ اهل سنت, در كتابهاى گوناگون, نقل شده و سعى بر اين بوده, به اندازه توان, گفتارها تكرارى نباشند.

در فصل پنجم, اثار مستقل عالمان اهل سنت درباره غنا و آثار فقهى دربردارنده غنا, شناسانده شده اند. در اين فصل, چهار رساله مستقل, معرفى اجمالى و پاره اى معرفى گزارشى شده اند. آثار فقهى دربردارنده غنا, همگى آثارى است كه چاپ شده و به خود آنها مراجعه و ويژگيهاى آنها ثبت گرديده است و هيچ كتابى با واسطه و با استفاده از كتابشناسيها معرفى نشده است.

در پايان اين جلد, فهرست تفصيلى موضوعات هر سه جلد و فهرستهاى راهنماى ديگر, ذكر شده كه استفاده از اين اثر مفيد و ماندگار را بسيار آسان مى كند.