«ماكس مولر» مى‌گويد:

«اسلاف ما، از آن موقع به درگاه خدا سر فرود آورده بودند كه حتى براى خدا نام هم نتوانسته بودند بگذارند»! [1]

نامبرده در جاى ديگر اظهار عقيده مى‌كند كه «بر خلاف نظريه معروف كه مى‌گويد: دين اول از پرستش طبيعت و اشياء و بت‌پرستى شروع شده، و بعد به پرستش خداى واحد رسيده است، ديرينه‌شناسى ثابت كرده كه پرستش خداى يگانه از قديمى‌ترين ايام وجود داشته است» [2]

«پلوتارك» مورخ مشهور مى‌گويد:

«اگر شما نظرى به صفحه جهان بيفكنيد اماكن زيادى را خواهيد يافت كه در آنجا خبرى از عمران و آبادى و علم و صنعت و سياست و دولت نيست، اما جائى كه «خدا» نباشد نمى‌توانيد پيدا كنيد»! [3]

«ساموئيل كنيگ» در كتاب «جامعه‌شناسى» خود مى‌گويد: «تمام جوامع بشرى داراى نوعى مذهب بودند، گرچه نژادشناسان و جهان گردان و مبلغان نخستين (مسيحى) از طوائفى نام برده‌اند كه آئين و مذهبى نداشتند، ولى بعد معلوم شد كه گزارش‌هاى آنها مبنائى ندارد، و قضاوت آنها تنها ناشى از اين بوده كه گمان برده‌اند مذهب اين طوائف بايد شبيه مذهب ما باشد» [4]

اين بحث را با سخنى از «ويل دورانت» مورخ معروف معاصر پايان مى‌دهيم، او مى‌گويد:

«اگر ما براى مذاهب ريشه‌هائى در دوران پيش از تاريخ تصور نكنيم هرگز نمى‌توانيم آنها را در دوران تاريخ آنچنان كه هست بشناسيم» [5] [6]

[1]- مقدمه نيايش صفحه 31.

[2]- «فطرت» شهيد مطهرى صفحه 148.

[3]- مقدمه نيايش صفحه 31.

[4]- «جامعه‌شناسى ساموئيل كنيگ» صفحه 191.

[5]- تاريخ تمدن جلد 1 ص 88

[6]- تفسير پيام قرآن 3/ 120