را از بازگشت به اين جهان منع مى‌كند، ولى اين معنى بسيار بعيد به نظر مى‌رسد، زيرا تعبير به‌ «إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» تا روز رستاخيز) دليل بر اين است كه اين برزخ در ميان دنيا و آخرت قرار گرفته، نه ميان انسان و دنيا.

از آياتى كه‌ «صريحاً» وجود چنين جهانى را اثبات مى‌كند آيات مربوط به حيات شهيدان است مانند وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ‌ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ: « «هرگز گمان نكن كسانى كه در راه خدا كشته شدند مردگانند آنها زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند» (آيه 69 سوره آل عمران).

در اينجا خطاب به پيامبر است، و در آيه 154 سوره بقره خطاب به همه مؤمنان كرده مى‌گويد: وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ.

نه تنها در مورد مؤمنان عالى‌مقامى همچون شهيدان جهان برزخ وجود دارد بلكه درباره كفار طغيانگرى همچون فرعون و يارانش نيز وجود برزخ صريحاً در آيه 46 سوره مؤمن آمده است:

النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ: «آنها (فرعون و يارانش) هر صبح و شام در برابر آتش قرار مى‌گيرند و به هنگامى كه روز قيامت برپا مى‌گردد فرمان داده مى‌شود آل فرعون را در شديدترين كيفرها وارد كنيد. [1]

بنابراين اصل وجود عالم برزخ جاى بحث نيست، مهم آن است كه بدانيم زندگى برزخى چگونه است كه در اينجا تصويرهاى مختلفى ذكر شده است كه روشنترين آنها آن است كه روح انسان بعد از پايان زندگى اين جهان در اجساد لطيفى قرار مى‌گيرد كه از بسيارى از عوارض اين ماده كثيف بر كنار است و چون از هر نظر شبيه اين جسم است، به آن «قالب مثالى» يا «بدن مثالى» مى‌گويند كه نه به كلى مجرد است، و نه مادى محض، بلكه داراى يك نوع «تجرد برزخى» است.

[1]- تفسير نمونه 14/ 314