مى‌كردند و از ترس آن كه مبادا آواى تلاوت قرآن از گوشه و كنار انگشتها وارد گوش آنها شود، علاوه بر اين كار، لباسشان رانيز بر سر مى‌كشيدند كه حفاظت كامل شده باشد! آرى، سعى و تلاش بزرگترين هادى و منجى هم براى نجات اين دسته از مردم بى نتيجه ماند.

نتيجه اين كه، از ديدگاه قرآن دو نوع زندگى وجود دارد. زندگى مادّى‌ [1] و زندگى معنوى.

على عليه السلام در قسمتى از سخنان زيبايى كه خطاب به كميل بن زياد ايراد فرمودند، مى‌فرمايد:

هَلَكَ خُزَّانُ الْامْوَالِ وَ هُمْ أَحْيَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِىَ الدَّهْرُ، أَعْيَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ، وَ أَمْثَالُهُمْ فِى الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ [2]

ثروت‌اندوزان مرده‌اند، در حالى كه ظاهراً در صف زندگانند! ولى دانشمندان تا دنيا برقرار است زنده‌اند؛ خود آنها از ميان رفته‌اند، ولى چهره آنها در آئينه دل نقش بسته است.

اوّلًا- حضرت ثروت اندوزانى كه فقط به جمع‌آورى مال و ثروت از هر راه ممكن مى‌پردازند و هيچ توجّهى به مشروع بودن و نبودن آن ندارند، و نه خود از آن بهره مى‌برند و نه اجازه استفاده از آن اموال را به ديگران مى‌دهند، مرده معرفّى مى‌كند، نه‌ثروتمندانى كه از راههاى صحيح و با تلاش و زحمت ثروتى گرد آورده‌اند، و هم خود بهره مى‌برند و هم به ديگران بهره‌اى مى‌رسانند.

[1]. زندگى مادّى هم مراتبى دارد؛ گاه فقط زندگى نباتى است؛ يعنى خوردن و آشاميدن و رشد و نمو دارد، ولى فاقد درك و شعور و حس و حركت است؛ مثل كسانى كه مبتلا به مرگ مغزى مى‌شوند كه احكام آنها در جلد اوّل استفتائات، بخش احكام پزشكى بيان شده است. البتّه اين نوع انسانها كم هستند و بيشتر آنها تمام مظاهر زندگى مادّى را دارا هستند.

[2]. نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 147.