او مسلكى الحيض و الغائط).

قول چهارم: اتّحاد المسالك الثلاثة.

قول پنجم: اتّحاد مسلكى البول و الغائط.

اين قول معناى درستى ندارد، زيرا بدون از بين رفتن غشاء مابين مجراى بول و حيض، اين امر محال است.

119 ادامه مسئله 12 ..... 12/ 3/ 80

حقيقت مسأله:

براى پيدا كردن معناى صحيح افضاء بايد سراغ ريشه مسأله رفت.

افضاء در روايات:

كلمه «افضاء» در احاديث ما به چند عنوان وارد شده است:

1- «افضاء» در سه حديث. [1]

2- «اقتضّ» از ماده اقتضاض به معنى پارگى (افضاء و اقتضاض لازم و ملزوم هم هستند).

3- «افساد».

4- «عطّلها على الازواج».

افضاء در لغت:

«افضاء» در لغت از مادّه فضا (وسعت و ميدان) به معنى توسعه دادن است. ارباب لغت «اتّحاد المسلكين» را به عنوان يكى از معانى افضاء شمرده‌اند، از جمله قاموس چنين دارد: الافضاء هو اتّحاد المسلكين، شايد در نظرشان مسلّم بوده است كه اتّحاد مسلك اوّل و دوّم مراد است. لسان العرب هم مى‌گويد: الافضاء اتّحاد المسلكين كه ايشان هم تبيين نكرده‌اند كه كدام دو مسلك مراد است، فقط مجمع البحرين بعد از بيان «اتّحاد المسلكين» آن را چنين تفسير مى‌كند: اى مسلك البول و الغائطكه گفتيم اين معنى بدون عبور از مسلك دوّم امكان‌پذير نيست.

سؤال: آيا ارباب لغت كه اتّحاد مسلكين را مطرح كرده‌اند، اين معنى را از فقهاء گرفته‌اند، يا فقهاء از آنها؟

كليد حلّ مشكل:

در اينجا نكته‌اى هست كه ممكن است كليد حلّ مشكل باشد.

توسعه دادن در دستگاه تناسلى، بدون تخريب ديواره‌هاى بين مجارى ممكن نيست و ديوارى كه احتمال بيشترى در خراب شدن آن هست، مجراى اوّل و دوّم است؛ ولى خراب شدن ديوار بين مجراى دوّم و سوّم بعيد است كه اگر خراب شود بازهم افضاء است و اگر هر سه هم خراب شود، باز توسعه است و افضاء.

پس فقهاء از ريشه لغوى استفاده كرده و «افضاء» را معنى كرده‌اند و «اتّحاد مسلكين» كه بعضى از لغويّون آن را ذكر كرده‌اند از كلام فقهاء گرفته شده، بنابراين در اينجا نيازى نيست سراغ اجماع برويم، همانگونه كه بعضى مدرك منحصر به فرد را اجماع دانسته‌اند.

اگر بخواهيم عناوين موجود در رواياتِ افضاء را در يك عنوان جمع كنيم، معيار كدام يك از اين عناوين است؟

يار عنوان چهارم است، «عطّلها على الازواج» يعنى تعطيل بر ازواج، قدر متيقّن از افضاء است، تعطيل بر ازواج هم از دو جنبه است: 1- تعطيل از ناحيه ولادت (صارت بحيث لا تلد).

2- تعطيل از ناحيه مقاربت‌

سؤال: اگر پارگى حاصل شد، امّا بگونه‌اى بود كه تعطيل بر ازواج نشد (ناقص شده امّا از كار نيافتاده و فرزند مى‌آورد و قابل وطى است) آيا احكام افضاء جارى است؟

جواب: معيار ما در افضاء عطّلها على الازواج است، پس احكام افضاء جارى نيست، به عبارت ديگر روايت حمران‌ [2]

(لانّه افسدها و عطّلها على الازواج)

مثل قياس منصوص العلّه است، قياس منصوص العلّه گاهى محدود مى‌كند و گاهى توسعه مى‌دهد (العلّة تعمّم و تخصّص).

در ما نحن فيه علّت توسعه مى‌دهد، يعنى اگر پارگى منجر به تعطيل بر ازواج نشود نمى‌توان احكام افضاء را جارى كرد چون علّت منصوصه مقدّم است.

نتيجه: در باب افضاء از نظر موضوع تنها جائى قائل به افضاء هستيم كه تعطيل بر ازواج شود، (در جنبه ولادت و مقاربت) و لعلّ كه نظر مشهور هم همين باشد، چون مشهور مطلق گفته‌اند و تناسب مسأله اين است كه اگر زن از كار نيافتاده است، چرا ديه كامله داده شود، ديه كامله يا براى قتل است يا براى از كار افتادن كامل يك عضو و در نقصان فى الجمله عضو، ديه كامله نداريم، پس اگر بطور كامل از كار نيافتاده، ديه كامل و انفاق الى الابد لازم نيست.

بقى هنا امران:

الامر الاوّل: اگر افضاء را ترميم كردند و معالجه شد (كه در عصر و زمان ما كاملًا ميسّر است)

لا سيّما كه بسهولة ممكن باشد، آيا در اين صورت باز ديه كامله و انفاق الى الابد لازم است؟

جواب: انصاف اين است كه ادلّه ما شامل اينجا نمى‌شود، چون‌

[1] ح 1 و 3 و 4 باب 34 از ابواب مصاهره.

[2] ح 1، باب 34 از ابواب مصاهرة.