آنچه در درون ماست!

هر چند ماهيّت و حقيقت روح، كه هنوز براى بشر بطور كامل روشن نشده، از اهميّت بسيارى برخوردار است، امّا مهم‌تر آن چيزى است كه در درون روح و جان ماست، كه آن را سه چيز مى‌دانند:

الف) درك حسن و قبح: درك خوبيها و بديها، زشتيها و زيباييها، نيازى به تعليم معلّم و استدلال و برهان عقلى ندارد. هر انسان مدرسه نرفته‌اى مى‌داند ظلم بد است، و هيچ انسان عاقلى براى خوبى احسان و كمك به ديگران، درخواست استدلال نمى‌كند. چرا كه خداوند متعال درك اين نوع امور را از ابتداى خلقت در درون جان انسانها نهاده است. خداوند انسان را براى رسيدن به سعادت آفريده، و طبيعى است كه اسباب سعادت را هم در اختيارش گذاشته باشد.

ب) ادراكات بديهى: انسان مى‌داند وجود و عدم با هم جمع نمى‌شود. عقل هيچ انسانى، هر چند در ميان جامعه زندگى نكرده، و هيچ اطّلاعاتى نداشته باشد، باور نمى‌كند كه آقاى فلان در لحظه واحد هم موجود باشد و هم نباشد. همان‌گونه كه جمع بين ضدّين را نيز محال مى‌داند، و نمى‌پذيرد. چرا كه اينها از بديهيّات است و ادراكات اوّليّه خميرمايه استدلالات عقلى است، كه خدا در وجود انسان به وديعت نهاده است.

ج) قدرت انديشه و تفكّر: خداوند متعال به تمام انسانها قدرت تفكّر و انديشه داده است. هر چند برخى بر اثر تمرين و ممارست آن را نيرومندتر، و عدّه‌اى به سبب استفاده نكردن، آن را تضعيف مى‌كنند. امّا اصل اين نيرو در اختيار همگان است. اينكه خداوند به جان انسان قسم مى‌خورد، بدان جهت است كه نفس و روح انسان اهميّت فوق العاده‌اى دارد و منشأ آثار و بركات فراوانى است.

معارف دينى فطرى است!

از مباحث گذشته مى‌توان نتيجه گرفت كه توحيد جزء فطريّات است، همان‌گونه كه اين مطلب معروف و مشهور است. و گاه تصوّر مى‌شود كه اين مطلب اختصاص به‌