پايانى سوره فجر مى‌خوانيم:

« «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِى إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً* فَادْخُلِى فِى عِبَادِى* وَادْخُلِى جَنَّتِى»؛ تو اى روح آرام گرفته! به سوى پروردگارت بازگرد، در حالى كه هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است، پس در سلك بندگانم در آى، و در بهشتم وارد شو!».

منظور از نفس در آيات مذكور روح انسانى است. آرى روح انسان مى‌تواند به جايى برسد كه هم او از خدا راضى باشد و هم خدا از او. و در سايه مقام رضا، جزء بندگان خاص او شود، و در پى آن وارد بهشت مخصوص پروردگار گردد.

در آيه شريفه 42 سوره زمر نيز مى‌خوانيم:

« «اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا»؛ خداوند روح انسانها را به هنگام مرگشان قبض مى‌كند».

البتّه خداوند قبض روح را بوسيله فرشتگان انجام مى‌دهد، امّا از آنجا كه فعل مأمور به آمر هم نسبت داده مى‌شود، در اينجا قبض روح به خداوند نسبت داده شده است.

نتيجه اينكه نفس در آيات مذكور به معناى روح آدمى آمده است.

3. وجدان بيدار انسان‌

در آيه اوّل و دوم سوره قيامت آمده است:

« «لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ* وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ»؛ سوگند به روز قيامت، و سوگند به (نفس لوّامه و) وجدان بيدار و ملامتگر (كه رستاخيز حق است)!».

نفس در آيات مذكور به معناى وجدان بيدار است.

وجدان بيدار آن قدر با اهميّت است كه خداوند متعال به آن قسم ياد كرده است.

علاوه بر آيات مذكور، در داستان حضرت ابراهيم عليه السلام مى‌خوانيم كه آن حضرت پس از درهم كوبيدن بتها، و قرار دادن تبر بر گردن بت بزرگ، و هنگامى كه قومش از