1. «مقسم به» يعنى چيزى كه به وسيله آن قسم ياد شده است.

2. «مقسم له» يعنى چيزى كه براى آن قسم ياد مى‌شود.

3. رابطه «مقسم به» و «مقسم له».

در سوره شمس، خورشيد و نور خورشيد، ماه، شب، روز و مانند آن مقسم به هستند؛ كه در مرحله اوّل پيرامون اهميّت اين موجودات پر راز و رمز سخن خواهيم گفت و تهذيب نفس و مبارزه با هواى نفس «مقسم له» هستند، كه در مرحله دوم پرده از راز اهميّت آن برخواهيم داشت، و راههاى تخلّق به اين صفت زيبا را بيان خواهيم كرد. و در مرحله سوم به بحث پيرامون پيوند خورشيد و ماه و شب و روز و مانند آن، با تهذيب نفس و مبارزه با هواى نفس خواهيم پرداخت؛ زيرا معتقديم در سوگندهاى پروردگار پيوندى بين مقسم به و مقسم له وجود دارد. چرا كه كلام خداوند فصيح و بليغ است، و كلام فصيح و بليغ بدون پيوند و ارتباط خاص نيست.

نكته اوّل: آنچه خداوند بدان سوگند خورده است‌

خداوند متعال در اين سوره يازده قسم ياد كرده، كه چهارتاى آن دو تا دو تا، و سه مورد آن قسم يگانه و تنهاست. امّا چهار مورد اوّل به شرح زير است:

1. « «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»؛ سوگند به خورشيد و تابندگيش» در اين آيه هم به خورشيد قسم ياد شده، و هم به نور آن.

2. « «وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا»؛ قسم به آسمان و آن كس كه اين بناى رفيع و با عظمت را بنا كرده است».

3. « «وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا»؛ قسم به زمين و خدايى كه آن را گسترانيده است».

4. « «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا»؛ قسم به روح انسان و آن كس كه آن را آفريده است».

در چهار مورد بالا مجموعاً هشت قسم وجود دارد. امّا سه موردى كه فرد است:

1. « «وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا»؛ قسم به ماه هنگامى كه به دنبال خورشيد بيرون مى‌آيد».

2. « «وَالنَّهَارِإِذَاجَلَّاهَا»؛ قسم‌به روز هنگامى كه پر تو آن صفحه زمين را روشن مى‌سازد».