آيا اخلاق و روحيات اشخاص، در سايه تربيت قابل تغيير است؟

اين سؤالى است كه سرنوشت علم اخلاق را روشن مى‌سازد، زيرا اگر قبول كنيم كه اخلاق و روحيات افراد تابع وضع ساختمان روح و جسم آنهاست، علم اخلاق علم بيهوده‌اى خواهد بود. اما اگر پذيرفتيم كه قابل تغيير است، اهميت و ارزش اين علم بخوبى روشن خواهد شد.

بعضى از دانشمندان احتمال اول را پذيرفته‌اند و معتقدند همانطور كه برخى درختان مثلًا ميوه تلخ دارند، با تربيت باغبان تغيير ماهيت نمى‌دهند، بدگوهران و ناپاكدلان نيز با «تربيت» تغيير روحيه نخواهند داد و اگر هم تغييرى پيدا كنند بسيار سطحى است و بزودى به حال اول باز مى‌گردند!

آنها مى‌گويند: ساختمان جسم و جان، رابطه نزديكى با «اخلاق» دارد، و در واقع اخلاق هركس تابع وضع خلقت روح و جسم اوست و به همين دليل قابل تغيير نيست! و احاديثى مانند:

«النّاسُ مَعادِنٌ كَمَعادِنِ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ»