عوامل روى آوردن به اسراف در زندگى بعضى از انسان‌ها را مى‌توان به عوامل درونى و بيرونى تقسيم كرد كه در مجموع عبارتند از:

1. غفلت و وساوس شيطانى‌

جهالت و غفلت از خدا و دستورات او، و همچنين وساوس شيطانى موجب بروز اسرافكارى‌ها در زندگى روزمره مى‌گردد، زيرا اگر بسيارى از مؤمنان بدانند كه اسراف در فرهنگ دين، عملى فرعونى شمرده شده و اسراف كننده برادران شيطان خوانده شده‌اند و يا بدانند كه حتى عملى چون دور ريختن هسته ميوه از مصاديق اسراف است، طبعاً نسبت به آن حساسيت نشان مى‌دهند، و بدان نمى‌پردازند. در بسيارى از موارد، وساوس ابليسى است كه آدميان را به روى آوردن به اسراف فرا مى‌خواند.

در روايتى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«إيّاك والإسراف فإنّه من فعل الشيطنة

؛ بر تو باد به پرهيز از اسراف، زيرا آن كار شيطانى است». [1]

2. ضعف تعهدات مذهبى‌

ضعف ايمان و عدم پايبندى برخى از انسان‌ها به دستورات آسمانى، مايه روى‌آوردن به اسرافكارى‌ها و باعث عدم مقاومت آنان در برابر عوامل اسراف مى‌گردد. در روايتى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«الرضا بالكفاف من دعائم الإيمان‌

؛ بسنده كردن به حدّ كفاف يكى از اركان ايمان است». [2]

بديهى است انسانى كه از ايمان محكم بى‌بهره باشد با توجه به اشتهاى سيرى‌ناپذير نفس كه به كام‌جويى‌ها و لذت‌طلبى‌ها فرمان مى‌دهد همواره بيش از نيازهاى واقعى خود مصرف مى‌كند و خود را در دامى از اسراف و تبذير غيرمنطقى گرفتار مى‌سازد.

3. غرور و مستى ثروت‌

دنياگرايى، به سرعت آدمى را سوار بر مركب شهوات نموده و دست انسان را به انواع اسرافكارى‌ها آلوده مى‌كند. ريخت و پاش و مصرف‌گرايى در سرلوحه زندگى قرار گرفته و همه همت انسان صرف رسيدن به انواع تنعّمات و لذائذ و برخوردارى از زندگانى اشرافى و سراسر تجملاتى شده به گونه‌اى كه گويا وظيفه‌اى جز اين نمى‌شناسد.

در روايتى از اميرمؤمنان على عليه السلام وارد شده است كه فرمود:

«السُّكر أربع سكرات، سكر الشراب، وسكر المال، وسكر النوم، وسكر الملك‌

؛ مستى چهارگونه است: مستى شراب، مستى مال، مستى خواب و مستى قدرت!». [3] اين همان چيزى است كه در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در وصف اين افراد مى‌خوانيم:

«زيّهم مثل زيّ الملوك الجبابرة»

. [4] طبعاً

[1]. بحارالانوار، ج 50، ص 292، ح 66.

[2]. ميزان الحكمة، ج 1، ص 199.

[3]. بحارالانوار، ج 73، ص 142.

[4]. مكارم الأخلاق، ص 449.