نام کتاب : دائرة المعارف فقه مقارن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 372
عامل نهم: اختلاف در موارد حجيّت اصول عمليّه
از جمله امورى كه سبب اختلاف در فتوا شده، اختلاف در موارد حجيّت اصل برائت و
اصل احتياط و استصحاب و تخيير است كه آنها را اصول عمليّه مىناميم و بعد از عدم
دسترسى به حكم چيزى در كتاب و سنّت به يكى از اين اصول چهارگانه كه شرح آن در علم
اصول آمده است، پناه مىبريم.
با توجّه به اختلافى كه در محدوده حجيّت اين اصول است، فتاوا مختلف مىشود،
مثلًا:
1. اخبارىها معتقدند كه مصرف دخانيات، حرام است زيرا آنها در شبهات تحريميّه
(موارد شك در حرمت) قائل به احتياط هستند.
2. جمعى از فقهاى اهل سنّت مانند شافعى و گروه ديگرى طواف وداع را واجب
مىدانند ولى به گفته علّامه حلّى در «منتهى» اين طواف به اجماع علماى اماميّه مستحب است و از جمله به
اصل برائت براى عدم وجوب آن تمسّك جستهاند. [2]
3. شيخ طوسى در كتاب خلاف[3]، فتوا داده است
كه رمى جمره عقبه در ايّام تشريق، پيش از ظهر جايز نيست و اين رأى، موافق شافعى و
ابو حنيفه است و دليل آن را اجماع و احتياط مىشمرد ولى صاحب كتاب جواهر اجماع را
درست نمىداند و از دلايلى كه براى جواز قبل از زوال مىشمرد، اصل برائت است. [4]
عامل دهم: اختلاف نظر در مورد محدوده قواعد فقهيّه
قواعد فقهيّه، يك سلسله احكام كليّه هستند كه از كتاب و سنّت يا دليل عقل و
اجماع استنباط شدهاند، ولى در محدوده آنها گاهى در ميان فقها، اختلاف نظر است
مانند قاعده لا ضرر، قاعده سوق يا بازار مسلمين، قاعده يد، قاعده ضمان، قاعده صحّت
(حمل فعل مسلم بر صحت)، قاعده نفى حرج، قاعده طهارت و مانند اينها. [5]
اين قواعد به طور اجمال، غالباً مورد قبول همه فقهاى اعمّ از شيعه و اهل سنّت
است ولى حدّ و حدود آنها مورد اتفاق نظر نيست، مثلًا:
1. قاعده طهارت
بنابراين كه، غير مسلمان را نجس بدانيم، بحث
[1]. بعضى از فقهاى معاصر استفاده از
دخانيات را به خاطر ضررهاى مسلّمى كه دارد به حكم لا ضرر حرام مىشمارند.
[5]. شرح بيشتر در موارد قواعد فقه را
مىتوانيد در كتاب القواعد الفقهيّه، تأليف آية اللَّه مكارم شيرازى و القواعد الفقهيّه تأليف مرحوم آية اللَّه
بجنوردى، و از اهل سنّت موسوعة القواعد الفقهيّه، تأليف محمّد صدق الغزّى، و القواعد الفقهيّه تأليف دكتر يعقوب بن عبد الوهاب
جستجو كنيد.
نام کتاب : دائرة المعارف فقه مقارن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 372