نام کتاب : دائرة المعارف فقه مقارن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 122
ب) آثار مثبت حركت اخبارىگرى
1. تأليف جوامع روايى
پس از تدوين كتب اربعه كه تنها مرجع روايى نزد فقها شمرده مىشد، موسوعه حديثى
ديگرى تأليف نگرديد. اخباريون كه اهتمام فراوانى به اخبار و احاديث داشتند، در
چنان دورهاى به تدوين جوامع حديثى اقدام كردند. از جمله تأليفات اين دوره عبارت
است از: وسائل الشيعة، وافى و بحار الأنوار.
2. تدوين تفاسير روايى
از اين نوع تفسير در اين دوره، مىتوان به تفسير البرهان فى تفسير القرآن تأليف سيّد
هاشم بحرانى (م 1107) و تفسير نور الثقلين تأليف شيخ عبد على عروسى حويزى (از علماى قرن يازدهم)
اشاره كرد.
دوره هفتم: عصر تجديد حيات اجتهاد در عرصه فقاهت
اين دوره، از اواخر قرن دوازدهم آغاز شده و تا سال 1260 ادامه مىيابد.
هر چند در عصر رواج اخبارىگرى، جمعى از علماى اصولى نيز به تلاش خويش ادامه
مىدادند، ولى تفكّر اخبارى به گونهاى سيطره داشت، كه اجازه نفوذ و رشد افكار
مجتهدان اصولى را نمىداد.
در اواخر سلطه اخباريون، كه دانشمندان آنان راه اعتدال را در پيش گرفته بودند،
عالم محقّق و دانشمند ژرفانديش، علّامه وحيد بهبهانى (م 1206) در برابر تفكّر
اخبارىگرى برخاست. وى از نجف اشرف به كربلا آمد كه مركز اخباريون بود و زعامت
آنان را مرحوم شيخ يوسف بحرانى نويسنده كتاب الحدائق الناضرة بر عهده داشت.
محقّق بهبهانى، مبانى اخباريون را نقد كرد و به تقويت مبانى مجتهدان اصولى
پرداخت. سرزمين عراق- مخصوصاً كربلا و نجف- كه مركز اخباريون بود، با نهضت فكرى و
علمى محقّق بهبهانى از وجود چنين افرادى خالى شد. اجمالى از مهمترين پاسخهاى دقيق
و علمى علّامه بهبهانى به مبانى اخباريون چنين بود:
1. اخباريان معتقد بودند كه عمل به ظواهر قرآن تفسير به رأى است (مگر آياتى كه
توسط معصومين تفسير شده باشد) و از اين رو، مشمول روايات ناهيه از تفسير به رأى
مىشود.
محقّق بهبهانى پاسخ داد كه تمسّك به ظواهر قرآن، پس از فحص از مخصّص، مقيّد،
ناسخ و مانند آن كه از معصومان وارد شده باشد در حقيقت عمل به قرآن است و از قسم
تدبّر در قرآن به شمار مىآيد و اين مسأله با تفسير به رأى تفاوت فراوانى دارد.
زيرا ظواهر الفاظ در عرف متشرّعه حجّت است.
2. اخباريون فقط كتاب و سنّت را در استنباط احكام حجّت مىدانستند و معتقد
بودند كه عقل هيچ نقشى در استنباط احكام شرعى ندارد؛ زيرا در روايات آمده است كه
نمىشود دين خدا را با عقول بشرى فهميد.
محقّق بهبهانى در اين زمينه، رسالهاى در حسن و قبح عقلى نوشت و در آن حجيّت
عقل را در
نام کتاب : دائرة المعارف فقه مقارن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 122