مقدّمات بحث:

1- حيله شرعى اختصاص به ربا ندارد

حيله‌ها و چاره‌هاى شرعى، هر چند در بحث ربا به صورت گسترده‌تر مطرح شده، ولى اختصاص به ربا ندارد؛ بلكه در سراسر فقه جارى است.

در طهارت، طلاق، نكاح، شفعه، بيع، اجاره، قضا، و حتّى در ابواب عبادات نيز مطرح است. بدين جهت فقهاى ما در ابواب مختلف كتابهاى فقهى به مناسبت، بدان پرداخته‌اند، هر چند معمولا بحث عمده آن را در ذيل كتاب طلاق مطرح نموده‌اند، ولى كتاب مستقلّى از فقهاى شيعه در اين زمينه نيافتيم. امّا در بين اهل سنّت كتابهاى مستقلّى نوشته شده‌ [1]، كه اين مطلب نشانگر اهميّت بيشتر اين بحث در نزد آنهاست.

نتيجه اين كه حيل شرعى مختصّ باب ربا نيست؛ بلكه در سراسر فقه كاربرد دارد. همان گونه كه اين بحث از مسائل مستحدثه نيست، و ريشه آن به زمان‌هاى قديم مى‌رسد؛ هر چند مصاديق زيادى از آن جديد و نو مى‌باشد.

[1]. از جمله مى‌توان به كتاب «حيله‌هاى شرعى ناسازگار با فلسفه فقه» نوشته آقاى محمّد عبد الوهّاب بحيرى، كه توسّط آقاى حسين صابرى ترجمه شده، اشاره كرد.