ظاهر تعبير «مِنْ بَعْدُ» اين است كه: بعد از اين، ازدواج مجدد براى تو حرام است، بنابراين «بَعْد» يا به معنى «بَعد زمانى» است يعنى بعد از اين زمان، ديگر همسرى انتخاب مكن، يا «بعد از آن كه» همسرانت را طبق فرمان الهى در آيات گذشته، مخير در ميان زندگى ساده در خانه تو، و يا جدا شدن كردى، و آنها با ميل و رغبت ترجيح دادند كه به همسرى با تو ادامه دهند، ديگر بعد از آنها، نبايد با زن ديگرى ازدواج كنى.
و نيز نمىتوانى بعضى را طلاق داده، و همسر ديگرى به جاى او برگزينى، به تعبير ديگر، نه بر تعداد آنها بيفزاى، و نه افراد موجود را عوض كن.
***
نكتهها:
1- فلسفه اين حكم
اين محدوديت، براى شخص پيامبر صلى الله عليه و آله نقصى محسوب نمىشود، و حكمى است كه فلسفه بسيار حساب شدهاى دارد، زيرا:
طبق شواهدى كه از تواريخ استفاده مىشود، پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله از ناحيه افراد و قبائل مختلف، تحت فشار بود كه از آنها همسر بگيرد، و هر يك از قبائل مسلمان افتخار مىكردند، كه زنى از آنها به همسرى پيامبر صلى الله عليه و آله در آيد، حتى- چنان كه گذشت- بعضى از زنان بدون هيچگونه مهريه، حاضر بودند خود را به عنوان «هبه» در اختيار آن حضرت بگذارند، و بى هيچ قيد و شرط، با او ازدواج كنند.
البته، پيوند زناشوئى با اين قبائل و اقوام، تا حدى براى پيامبر صلى الله عليه و آله و اهداف اجتماعى و سياسى او مشكلگشا بود، ولى، طبيعى است، اگر از حد بگذرد، خود مشكل آفرين مىشود، و هر قوم و قبيلهاى چنين انتظارى را دارد، و اگر