مىكند و به سرعت خود را از منطقه خطر دور مىسازد و عجب اين است كه در عين ناتوانى بزرگترين حيوانات را عاجز مىكند.
امير مؤمنان على عليه السلام در «نهج البلاغه» بيان عجيبى در اين زمينه دارد مىفرمايد:
«اگر همه موجودات زنده جهان ... جمع شوند و دست به دست هم بدهند هرگز توانائى بر ايجاد پشهاى ندارند، بلكه عقول آنها در راه يافتن به اسرار آفرينش اين حيوان متحير مىماند، نيروىهاشان ناتوان و خسته شده، پايان مىگيرد، و سرانجام پس از تلاش، شكستخورده، اعتراف مىنمايند كه در برابر آفرينش پشهاى درماندهاند، و به عجز خود اقرار مىنمايند و حتى به ناتوانيشان از نابود ساختن آن». «1»
***
3- هدايت و اضلال الهى
ظاهر تعبير آيه فوق، ممكن است اين توهم را به وجود آورد كه: هدايت و گمراهى جنبه اجبارى دارد و تنها منوط به خواست خدا است، در حالى كه آخرين جمله اين آيه، حقيقت را آشكار كرده و سرچشمه هدايت و ضلالت را اعمال خود انسان مىشمارد.
توضيح اين كه: هميشه اعمال و كردار انسان، نتائج، ثمرات و بازتاب خاصى دارد، از جمله اين كه اگر عمل نيك باشد، نتيجه آن، روشنبينى، توفيق و هدايت بيشتر به سوى خدا و انجام اعمال بهتر است.
شاهد اين سخن آيه 29 سوره «انفال» است كه مىفرمايد: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقانا: «... اگر پرهيزگارى پيشه كنيد خداوند