شرح و تفسير بيست و هفت اندرز گرانبها

امام عليه السلام در اين بخش از وصيّت‌نامه نورانيش مجموعه‌اى از اندرزهاى گوناگون به فرزندش مى‌دهد كه هر كدام به تنهايى نكته مهمى را در بر دارد و مجموعه‌اش برنامه مبسوطى براى زندگى سعادت‌مندانه هر انسانى است.

نخست مى‌فرمايد: «جبران آنچه بر اثر سكوت خود از دست داده‌اى آسان‌تر از جبران آن است كه بر اثر سخن گفتن از دست رفته»؛ (وَ تَلَافِيكَ‌ [1] مَا فَرَطَ [2] مِنْ صَمْتِكَ أَيْسَرُ مِنْ إِدْرَاكِكَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِكَ).

اشاره به اينكه انسان اگر از گفتن چيزى خوددارى و صرف نظر كند و بعد بفهمد اين سكوت اشتباه بوده فورا مى‌تواند آن را تلافى و تدارك كند در حالى كه اگر سخنى بگويد و بعد بفهمد اين سخن اشتباه بوده و يا گفتنى نبوده است بازگرداندن آن امكان پذير نيست؛ همانند آبى‌است كه به روى زمين ريخته مى‌شود و جمع كردن آن عادتا غير ممكن است.

در ادامه اين سخن، راه صحيح را براى رسيدن به اين مقصود با ذكر مثالى نشان مى‌دهد و مى‌فرمايد: «نگه‌دارى آنچه در ظرف است با محكم بستن دهانه آن امكان پذير است»؛ (وَ حِفْظُ مَا فِي الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكَاءِ).

«وعاء؛ ظرف» همان قلب و روح انسان است و «وكاء؛ ريسمانى است كه دهانه مشك را با آن مى‌بندند» اشاره به زبان و دهان انسان كه اگر انسان آن را در اختيار خود بگيرد سخنان ناموزون يا كلماتى كه موجب پشيمانى است از او صادر نمى‌شود.

حضرت در دومين توصيه مى‌فرمايد: «و حفظ آنچه در دست دارى، نزد من‌

[1]. «تلافى» از ريشه «لفى» بر وزن «نفى» به معناى جبران كردن است و «الفاء» به معناى يافتن مى‌باشد.

[2]. «فرط» از ريشه «فرط» بر وزن «شرط» به معناى كوتاهى كردن و «افراط» زياده روى كردن است.