إنّما فرّق بينهم مبادئ طينهم و ذلك أنّهم كانوا فلقة من سبخ أرض و عذبها، و حزن تربة و سهلها، فهم على حسب قرب أرضهم يتقاربون، و على قدر اختلافها يتفاوتون، فتامّ الرّواء ناقص العقل، و مادّ القامة قصير الهمّة، و زاكي العمل قبيح المنظر، و قريب القعر بعيد السّبر، و معروف الضّريبة منكر الجليبة، و تائه القلب متفرّق اللّبّ، و طليق اللّسان حديد الجنان.

ترجمه‌

آنچه بين آنها (مردم) ايجاد تفاوت كرده عناصر نخستين سرشت آنهاست، زيرا آنها قطعه‌اى بودند از زمين شور و شيرين، محكم و سست، و بر حسب نزديك بودن خاكهايشان با يكديگر به‌هم نزديكند و به مقدار فاصله اختلاف خاكشان با يكديگر متفاوتند؛ افراد خوش‌منظر (غالبا) سست عقل‌اند، بلندقدان كوتاه همّت، پاكيزه‌عملان بدمنظر و كوتاه‌قدان، عميق و خوش‌فكرند. آنها كه نهادى پاك دارند (گاه بر اثر عوامل گوناگون) اخلاق ناپسند ظاهر مى‌سازند. آنها كه قلبى ناآرام دارند، افكارشان پراكنده است و سخنوران (زبردست) قوت قلب دارند.

شرح و تفسير سرچشمه تفاوتها

شك نيست كه انسانها هم از نظر جسمى و هم از نظر روحى، فكرى و اخلاق باهم متفاوتند. نيز شك نيست كه اين تفاوتها بر اثر تعليم و تربيت قابل تغيير و