انجام مى‌شود، اشاره فرموده: نخست مى‌فرمايد: حدّاقل چيزى كه بر آن مترتّب مى‌شود اين است كه دست نياز به سوى نيازمندان درگاه تو دراز كنم و از آن بدتر اينكه حلّ مشكل در دست بدان و افراد پست قرار بگيرد كه راستى زندگى كردن در چنان شرايطى براى افراد با ايمان و با شخصيت بسيار سخت و دردناك است.

در مرحله دوم؛ يعنى پس از درخواست اگر طرف مقابل، اجابت كند انسان ناگزير از مدح و ستايش اوست و اى بسا انسانى باشد كه هرگز شايسته مرگ نيست و اگر از كمك كردن به دلايل خاصّى دريغ دارد زبان به نكوهش او بگشايم در حالى كه اى بسا درخور نكوهش و مذمّت نباشد و خودش مشكلات اهمّى دارد كه بايد به آنها برسد؛ ولى از آنجايى كه «صاحب الحاجة لا يرى إلّا حاجته؛ حاجت‌مند جز حاجت خود را نمى‌بيند» [1] همين كه دست ردّ بر سينه من زد من او را متّهم به بخل و خسيس بودن مى‌كنم در حالى كه چه بهتر آب را از سرچشمه بگيرم و رو به درگاه تو آورم كه تو ولىّ اعطا و منعى و بر هرچيز قادرى!

بديهى است روح بلند و بزرگ امام عليه السّلام هرگز چنين امورى را نمى‌پذيرد، هر چند گرفتار نيازمندى باشد. امام مى‌خواهد آثار طبيعى فقر را كه در بسيارى از مردم آشكار است بيان فرمايد تا بكوشند و با فقر مبارزه كنند و هرگز دست نياز به سوى كسى دراز نكنند.

نكته آثار زيانبار فقر

گرچه در روايات متعددى از فقر ستايش شده، مانند حديث معروف پيامبر

[1]. اين عبارت در روايات ديده نشده بلكه به صورت ضرب المثل معروفى است كه با تعبيرات مختلف گفته مى‌شود، مانند «صاحب الحاجة لا يروم إلّا قضائها» يا «صاحب الحاجة أرعن لا يريد إلّا قضائها» يا «صاحب الحاجة أعمى و لو كان بصيرا». (كشف الخفاء، تأليف عجلونى، ج 2، ص 18).