را به فعليّت برساند.

در ادامه اين سخن به بخش ديگرى از حالات اهل ذكر در ارتباط با خدا در خلوتگاه عبادت و بندگى پرداخته مى‌فرمايد: «آنها با دعا و نيايش به درگاه خدا آرامش عفو و گذشت او را مى‌طلبند، وگروگان نيازمندى به فضل او و اسيران فروتنى در برابر عظمتش هستند. غم و اندوه طولانى (به سبب احساس تقصير در اطاعت و بندگى) قلبشان را مجروح ساخته وگريه‌هاى بسيار، چشمانشان را خسته كرده است»؛ (يتنسّمون‌ [1] بدعائه روح التّجاوز، رهائن فاقة إلى فضله، و أسارى ذلّة لعظمته، جرح طول الأسى‌ [2] قلوبهم، و طول البكاء عيونهم).

اشاره به اينكه آنها هر قدر در اطاعت و بندگى كوشا باشند باز خود را در برابر عظمت خدا مقصّر مى‌دانند و به‌همين دليل از يك سو پيوسته به درگاه او مى‌روند و آرامش را از طريق عفو او مى‌جويند و از سوى ديگر هرگز تكيه بر اعمال خويش نمى‌كنند، بلكه تكيه بر فضل خدا دارند اندوهى شديد بر قلب آنها سنگينى مى‌كند و چشمهاى گريانشان از اين اندوه درونى خبر مى‌دهد.

در ادامه مى‌افزايد: « (به همين دليل) براى هر دردى كه اميد عفو و رحمت خدا در آن باشد، دستى براى كوبيدن دارند و از درگاه كسى درخواست مى‌كنند كه گستردگى بخشش او تنگى ندارد و اميدواران از درگاه او نوميد برنمى‌گردند»؛ (لكلّ باب رغبة إلى اللّه منهم يد قارعة، يسألون من لا تضيق لديه المنادح‌ [3]، و لا يخيب عليه الرّاغبون).

اشاره به اينكه آنها دل به اعمال خويش نمى‌بندند و تنها اميد به كرم خدا

[1]. «يتنسمون» از ريشه «نسيم» گرفته شده، بنابراين جمله «يتنسمون» يعنى آنها در انتظار نسيمى هستند و «تنسم» به معناى تنفس است.

[2]. «اسى» به معناى حزن و اندوه است.

[3]. «المنادح» جمع «مندوحة» به معناى زمين وسيع و گسترده است. سپس به معناى هر برنامه گسترده‌اى كه در آن آزادى عمل دارد، اطلاق شده است.