نام کتاب : پيام امام امير المومنين(ع) نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 8 صفحه : 314
جمله «ضربوا منهم في غمرة جهالة» اشاره به غرقشدن آنها در درياى جهالت است و «ضرب» به
قرينه آخر اين جمله، همان معناى غرقشدن را مىرساند.
و جمله «تطؤون في هامهم» اشاره به اين است كه هنگامى كه بدنهاى انسانها مىپوسد و خاك مىشود بر اثر
عوامل مختلف، همچون باد و باران و سيلاب و زيرورو شدن زمين بوسيله انسانها، آن
خاكها به روى زمين منتقل مىشود و اين انسانهاى غافل از روى آن مىگذرند و
نمىدانند چه مىكنند و ذكر «هام» (فرق سر) براى اين است كه مهمترين جاى بدن
انسان، جمجمه اوست وگرنه تمام اجساد خاك شده زير پاى عابران است.
جمله «تستنبتون في أجسادهم» اشاره به اين است كه زارعان، بذرافشانى به روى زمينهايى مىكنند كه آميخته با
خاك جسدهاى پيشينيان است و با اين حال در خواب غفلتند.
جمله «ترتعون فيما لفظوا» گاه به آن معنا كه در بالا گفتيم تفسير شده (ترتعون به معناى بهره گرفتن و
لفظوا به معناى ترك كردن) و گاه گفتهاند كه از اجساد آنها، اجزايى پراكنده مىشود
و باغبانها ناآگاهانه نهال بر آن مىنشانند و از ميوههاى آن بهره مىگيرند.
جمله «تسكنون فيما خرّبوا» ممكن است اشاره به اين باشد كه آنها مدتى در اين خانههاى زيبا زندگى كردند و
پس از آنكه رو به ويرانى گذارد آن را رها كردند و به زير خاك رفتند و شما در آن
ساكن شديد و بعضى از شارحان، جمله «خربوا» را به معناى خالى شدن از ساكنان تفسير
كردهاند، اين احتمال نيز داده شده كه منظور خراب بودن خانهها به علّت ترك ذكر
خدا و عبادت بوده همانگونه كه عمران و آبادى را در آيه شريفه «إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ»[1] به عمران و