است»؛ (قد أحيا عقله، و أمات نفسه، حتّى دقّ جليله، [1]، و لطف غليظه‌ [2]).

احياى عقل اشاره به بهره گرفتن از استدلالات عقلى براى تكامل ايمان و حسن و قبح عقلى براى تكامل فضايل اخلاقى است و به اين ترتيب، واژه عقل در اينجا هم عقل نظرى را شامل مى‌شود و هم عقل عملى را.

امّا نفس به معناى از بين بردن غرائز نفسانى نيست، بلكه منظور مهار كردن آنهاست به‌گونه‌اى كه قدرت نداشته باشند انسان را در دام شيطان گرفتار كنند و از راه خدا باز دارند.

واژه‌ «جليل» در عبارت‌ «دقّ جليله» اشاره به بدنهاى چاق و فربه است كه بر اثر پرخورى و افراط در غذاهاى چرب و شيرين به اين صورت درآمده و با ترك شهوات وزن خود را كم مى‌كند و سبكبار مى‌شود.

واژه‌ «غليظ» در «لطف غليظه» اشاره به خلق و خوى خشن در رذايل اخلاقى است كه در پرتو رياضت نفسانى به لطافت مى‌گرايد و تصفيه مى‌شود.

سپس امام عليه السّلام به سراغ آثار اين حركت عقلانى و رياضت شرعى مى‌رود و ثمرات پرارزش آن را در سه بخش بر مى‌شمارد؛ نخست مى‌فرمايد: (در اين زمان) برقى پرنور براى او مى‌درخشد، راه را براى او روشن مى‌سازد و او را به مسير حق (سلوك الى اللّه) مى‌برد»؛ (و برق له لامع كثير البرق، فأبان له الطّريق، و سلك به السّبيل).

اين همان نور معرفت و معنويّت است كه به اثر رياضات عقلانى و نفسانى براى انسان مى‌درخشد و مسير را براى او كاملا روشن مى‌سازد. همان‌گونه كه قرآن مجيد مى‌گويد: « «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ»

[1]. «جليل» به معناى بزرگ و باارزش است و از ريشه «جلال» به معناى بزرگى و شكل و ارزش گرفته شده و در اينجا اشاره به جسم انسان است كه بسيار پرارزش است.

[2]. «غليظ» در اصل به معناى خشن است و در اينجا به معناى خشونتهاى اخلاقى است كه در پرتو رياضتهاى نفسانى برطرف مى‌گردد و اخلاق لطيف جاى آن راى مى‌گيرد.