نداشته باشد، ولى من از شما مى‌خواهم كه) مرا با سخنان زيباى خود به جهت اينكه در برابر خداوند و نزد شما از ترس مسئوليّت الهى حقوقتان را ادا كرده‌ام نستاييد (چرا كه) هنوز از اداى آنها به طور كامل فراغت نيافته‌ام و واجباتى كه بر عهده دارم كاملا به مرحله اجرا در نيامده است»؛ (و ربّما استحلى النّاس الثّناء بعد البلاء، فلا تثنوا عليّ بجميل ثناء، لإخراجي نفسي إلى اللّه سبحانه و إليكم من التّقيّة في حقوق لم أفرغ من أدائها، و فرائض لابدّ من إمضائها).

در نسخه موجود در متن بالا «و إليكم من التّقيّة» آمده است كه اشاره به خداترسى امام عليه السّلام در طريق اداى حقوق مردم است؛ ولى در بعضى از نسخ نهج البلاغه و همچنين در متن كافى «بقيّه» آمده است كه مفهومش اين است:

هنوز بقايايى از حقوق شما بر من باقى مانده كه بايد در اداى آن بكوشم.

امام عليه السّلام در اين عبارت نهايت بزرگوارى خود را نشان داده، از يك‌سو بى‌اعتنايى به ثناخوانى و از سوى ديگر نهايت خضوع در برابر پروردگار و از سوى سوم، اعتراف به عدم اداى حقوق به طور كامل را بيان مى‌كند، چيزى كه در كمتر پيشوايى در طول تاريخ مى‌توان يافت.

نكته‌ها

1. مدح و ثناخوانى‌

مدح و تمجيد و ثناخوانى نسبت به ديگران بر دو گونه است: گونه‌اى از آن مثبت و سازنده و سبب دلگرمى خادمان و يأس خائنان و پيشرفت جامعه است.

بخش ديگرى سبب تخريب و عقب افتادگى و تقويت شوكت ظالمان است.

قسم اوّل داراى سه شرط است: نخست اينكه «مدح من يستحقّ المدح؛ آن كس كه سزاوار مدح و ثناست، مدح و ستايش شود». شرط دوم اين است كه مدح از حدّ تجاوز نكند. شرط سوم اينكه هدف گوينده تقرّب به شخص ممدوح و