شرح و تفسير لزوم همكارى در اداى حقوق‌

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه پس از توصيه‌هايى كه درباره حقوق والى و رعيت در بخش پيشين گذشت، نخست همه اعمّ از والى و رعيت را به همكارى و تعاون دعوت كرده، آنگاه به سه اصل مهم اجتماعى اشاره مى‌كند:

در قسمت اوّل مى‌فرمايد: «بر همه شما لازم است يكديگر را به اداى حقوق سفارش و نصيحت كنيد و در انجام آن به‌هم كمك نماييد»؛ (فعليكم بالتّناصح في ذلك، و حسن التّعاون عليه).

سپس به سراغ بيان آن سه اصل مهم مى‌رود: نخست براى اينكه افراد مغرور نشوند و گمان نبرند وظيفه خود را در اين زمينه به خوبى انجام داده‌اند و در نتيجه از حركت باز ايستند مى‌فرمايد: «هيچ‌كس- هرچند براى به دست آوردن خشنودى خدا كاملا كوشا باشد و در اين راه پيوسته تلاش كند- نمى‌تواند حق اطاعتى را كه شايسته مقام خداوند سبحان است بجا آورد (بنابراين هرچه در اين راه تلاش كند كم است) ولى از حقوق واجب الهى بر بندگان اين است كه به قدر توان خود در خيرخواهى و نصيحت ديگران بكوشند و براى اقامه حق درميان مردم همكارى كنند»؛ (فليس أحد- و إن اشتدّ على رضى اللّه حرصه، و طال في العمل اجتهاده- ببالغ حقيقة ما اللّه سبحانه أهله من الطّاعة له. و لكنّ من واجب حقوق اللّه على عباده النّصيحة بمبلغ جهدهم، و التّعاون على إقامة الحقّ بينهم).

اين يك اصل كلى است كه انسان هرگاه از كار خود به طور كامل راضى شود و هيچ نقص و خللى در آن نداند، از حركت باز مى‌ايستد و مركب او در مسير تكامل متوقف مى‌شود. واقع امر نيز چنين است كه پيشرفت و تكامل و جلب رضاى خداوند، حدّ و مرزى ندارد كه انسان به آن قانع شود. هميشه بايد به تقصير اعتراف كرد و همواره بايد تلاش نمود، بنابراين هيچ‌كس بى‌نياز از