ناسپاس و مانند آن دارد.

آنگاه دومين نكته را يادآور مى‌شود؛ نكته‌اى كه مى‌تواند بسيارى از مسائل اعتقادى و اجتماعى را حل كند و آن اينكه آنچه گروههاى اجتماعى را از يكديگر جدا مى‌سازد، هم‌بستگى افكار و دلهاست، هرچند روى صحنه افراد خاصى باشند؛ تمام كسانى كه با آن افراد هم‌بستگى فكرى و رضايت قلبى دارند در يك گروه جاى مى‌گيرند.

مى‌فرمايد: «اى مردم! رضايت و نارضايتى (نسبت به عملى از اعمال) موجب وحدت مردم (در كيفر و پاداش) مى‌شود»؛ «أيّها النّاس، إنّما يجمع النّاس الرّضى و السّخط» [1]).

بنابراين نه تنها شركت در عمل يا تهيه مقدمات و اعانت بر اثم سبب شركت در نتيجه مى‌شود؛ بلكه رضايت قلبى نيز همين كار را مى‌كند، لذا در زيارتنامه‌ها با صراحت اين تعبير آمده است: «و لعن اللّه امّة سمعت بذالك فرضيت به؛ خداوند لعنت كند گروهى را كه جنايات جانيان را در كربلا شنيدند و به آن رضايت دادند» [2]، هرچند بعد از آن جانيان در عرصه زندگى دنيا ظاهر شدند.

در خطبه دوازدهم كه شرح آن در جلد اوّل گذشت، خوانديم كه على عليه السّلام هنگام سخن يكى از اصحاب خود را بعد از جنگ جمل شنيد كه آرزوى حضور برادرش را در اين ميدان و سهيم شدن در اين پيروزى مى‌كرد، فرمود: نه تنها او با ما بود؛ بلكه گروههايى كه هنوز از مادر متولّد نشده‌اند و بعد از تولّد، هم‌عقيده با ما خواهند بود نيز در اين ميدان حضور داشتند و در اين پيروزى سهيم بودند.

اين سخن افق تازه‌اى را در مطالعات اسلامى در برابر چشم ما مى‌گشايد و به همگان هشدار مى‌دهد كه مراقب پيوندهاى قلبى و رضا و سخط باطنى باشند.

[1]. «سخط» ضدّ رضايت به معناى ناخشنودى و خشم است.

[2]. زيارت اربعين امام حسين عليه السّلام.