شرح و تفسير نسب پاك پيامبر صلّى اللّه عليه و اله‌

امام عليه السّلام در آغاز اين خطبه- همچون بسيارى از خطبه‌هاى ديگر- از شهادتين آغاز مى‌كند (هرچند «واو» در «و أشهد» نشان مى‌دهد كه قبل از آن نيز مطالبى بوده است) مى‌فرمايد: «و گواهى مى‌دهم كه خداوند دادگرى است كه همواره، دادگرى داشته و داورى است كه هميشه حق را از باطل جدا مى‌سازد و گواهى مى‌دهم كه محمّد بنده و فرستاده او و سرور بندگان اوست»؛ (و أشهد أنّه عدل عدل، و حكم فصل، و أشهد أنّ محمّدا عبده و رسوله، و سيّد عباده).

تعبير به‌ «عدل» كه معناى مصدرى دارد براى تأكيد است؛ يعنى ذات خداوند عين عدالت است و جمله‌ «عدل» كه به صورت فعل ماضى، بعد از آن آمده، تأكيد ديگرى است و «حكم» به معناى داور مفهوم وسيعى دارد كه داورى خداوند را در همه زمينه‌هاى تكوينى و تشريعى، شامل مى‌شود؛ او همواره فصل و جداسازى حق را از باطل داشته و خواهد داشت.

عجب اينكه يكى از شارحان نهج البلاغه (ابن ابى الحديد) ضمير در «انّه» را به مسئله قضا و قدر باز گردانده و معتقد است قبل از اين جمله بوده (و سيّد رضى آن را جدا ساخته است) جمعى از شارحان نيز سخن او را پذيرفته‌اند، درحالى كه جمله‌ «و أشهد أنّ محمّدا عبده» نشان مى‌دهد كه شهادت قبلى شهادت مربوط به پروردگار است به علاوه «حكم فصل» از صفات خداست؛ نه صفات قضا و قدر. [1]

توصيف پيامبر صلّى اللّه عليه و اله به عبوديّت قبل از رسالت در جمله بالا نشان مى‌دهد كه بزرگ‌ترين افتخار انسان بندگى خداست و تعبير به «سيّد عباده» (سرور بندگان‌

[1]. در كتاب تمام نهج البلاغه كه جمله‌هاى مكمّل اين خطبه را آورده است تعبيراتى دارد كه به وضوح نشان مى‌دهد ضمير در «إنّه» به ذات پاك پروردگار باز مى‌گردد؛ نه به قضا و قدر (تمام نهج البلاغه، خطبه 22، ص 299).