بخش اوّل‌

يعلم عجيج الوحوش في الفلوات، و معاصي العباد في الخلوات، و اختلاف النّينان في البحار الغامرات، و تلاطم الماء بالرّياح العاصفات. و أشهد أنّ محمّدا نجيب اللّه، و سفير وحيه، و رسول رحمته.

ترجمه‌

(خداوند) صداى نعره حيوانات وحشى را در بيابانها، و گناهان بندگان را در خلوتگاهها، و رفت‌وآمد ماهيان را در درياهاى ژرف، و تلاطم امواج آب را بر اثر وزش تندبادها، مى‌داند (و از تمام اين جزئيات آگاه و باخبر است) و گواهى مى‌دهم كه محمّد برگزيده خدا و سفير وحى و رسول رحمت اوست.

شرح و تفسير احاطه علمى پروردگار

چون اين خطبه عمدتا پيرامون اسلام و قرآن و تقوا سخن مى‌گويد، امام در آغاز از ايمان به مبدأ و معاد شروع مى‌كند؛ ايمانى كه انگيزه براى همه خيرات و وسيله براى همه بركات است.

هنگامى كه مى‌خواهد سخن از معرفة اللّه بگويد روى علم بى‌پايان خدا كه از مهم‌ترين اوصاف حقّ است، تكيه مى‌كند و مى‌فرمايد: « (خداوند) صداى نعره حيوانات وحشى را در بيابانها و گناهان بندگان را در خلوتگاهها و رفت‌وآمد ماهيان را در درياهاى ژرف، و تلاطم امواج آب را بر اثر وزش تندبادها مى‌داند (و از تمام اين جزئيات آگاه و باخبر