شرح و تفسير دورنماى هول‌انگيز قيامت‌

در اين بخش از خطبه همه انسان‌ها را به تقواى الهى سفارش مى‌كند و آثار مهم تقوا را برمى‌شمرد و مى‌فرمايد: «اى بندگان خدا، شما را به تقوا سفارش مى‌كنم كه زمام و مهار انسان و قوام زندگى اوست»؛ (أوصيكم، عباد اللّه، بتقوى اللّه، فإنّها الزّمام و القوام).

تعبير به «زمام» كه در اصل به معناى افسار است، اشاره به نيروى بازدارندگى تقواست كه انسان را در برابر گناهان مهار مى‌كند و از سقوط در پرتگاه‌هاى فساد و گناه و گرفتار شدن در دام شيطان و هواى نفس بازمى‌دارد. «قوام» اشاره به اين است كه پايه‌هاى زندگى پاك و آميخته با سعادت، بر آن استوار است و به تعبير ديگر: تقوا از يك سو جنبه بازدارندگى دارد و از سوى ديگر جنبه سازندگى و هرگاه اين دو، دست به دست هم بدهد سعادت و نجات انسان كامل مى‌شود و در يك كلام با وجود تقوا، سعادت انسان از نظر مادى و معنوى كامل است.

بعضى از شارحان نهج البلاغه، «زمام» و «قوام» را مربوط به عبادات دانستند، در حالى كه جمله از قبيل حذف متعلق است كه عموميت به مفهوم آن مى‌بخشد و آيات قرآن نيز گواه بر اين است كه تقوا، هم سبب نجات در آخرت و هم مايه بركت در زندگى مادى دنياست. از يك سو مى‌فرمايد: «تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ كانَ تَقِيًّا» [1] و از سوى ديگر مى‌فرمايد: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» [2]

در ادامه سخن به عنوان توضيح و تأكيد مى‌افزايد: «به وسيله‌هاى مطمئن تقوا، تمسّك جوييد و به حقايق آن، چنگ زنيد تا شما را به سرمنزل آرامش و جايگاه‌هاى پر

[1]. مريم، آيه 63.

[2]. اعراف، آيه 96.