شرح و تفسير اتحاد و پراكندگى، مهم‌ترين عامل پيروزى و شكست‌

امام عليه السّلام پس از سخنان پرمعنايى كه درباره اقوام پيشين و سرنوشت عبرت‌انگيز آنها بيان فرمود، در اين بخش از خطبه به نتيجه‌گيرى پرداخته و روى عامل اصلى پيروزى و شكست كه همان اتحاد صفوف و اختلاف است. انگشت مى‌نهد و با تعبيرات گوناگونى در ضمن هفت جمله ابعاد وحدت كلمه را منعكس مى‌كند و مى‌فرمايد: «بنگريد (اقوام پيشين) در آن هنگام كه جمعيتهايشان متّحد، خواسته‌ها هماهنگ، انديشه‌ها معتدل، دستها پشتيبان هم، شمشيرها يارى‌كننده يكديگر، ديده‌ها نافذ و تصميمها يكى بود، چگونه بودند؟ آيا (در آن روز) آنها زمامدار اقطار زمين نبودند و بر مردم جهان حكومت نمى‌كردند»؛ (فانظروا كيف كانوا حيث كانت الأملاء [1] مجتمعة، و الأهواء مؤتلفة، و القلوب معتدلة، و الأيدي مترادفة، و السّيوف متناصرة، و البصائر نافذة، و العزائم واحدة. ألم يكونوا أربابا في أقطار الأرضين، و ملوكا على رقاب العالمين).

امام عليه السّلام در اين عبارات زيبا و پرمعنا اتحاد و اتفاق را در همه مظاهرش بيان كرده، آن را عامل سربلندى و حاكميت و قدرت عظيم شمرده است؛ اتفاق در خواسته‌ها، اتفاق در برنامه‌ها و تصميمها، اتفاق در عمل، اتفاق به هنگام صلح و جنگ و در يك كلمه، اتحاد صفوف در جميع مظاهر حيات.

دليل اين سخن كاملا روشن است؛ افراد هركدام به تنهايى قدرت زيادى ندارند و همچون قطره‌اى هستند كه اگر در بيابانى قرار گيرند با يك تابش آفتاب و وزش باد بخار مى‌شوند؛ ولى همين قطرها هنگامى كه به هم پيوستند درياى خروشانى را تشكيل مى‌دهند كه مى‌تواند منبع هرگونه خير و بركت باشد. تار عنكبوت به تنهايى به قدرى‌

[1]. «املاء» جمع «ملأ» به معناى جمعيت و گاه به معناى جمعيت خاصّى مانند اشراف يك قوم است.