زندگى نيست.

آن‌گاه به كوههاى خشن مكّه كه كمترين گياهى بر آن مى‌رويد و شنهاى نرمى كه عبور و مرور بر آن بسيار مشكل است و طوفانها آن را جابه‌جا مى‌كند و چشمه‌هاى كم‌آب آن و آباديهاى پراكنده‌اى كه بيابانهايى خشكى در ميان آنها قرار گرفته، اشاره مى‌كند و سرانجام آماده نبودن اين سرزمين براى پرورش حيوانات اهلى همچون شتر و گاو و گوسفند را از ويژگيهاى آن مى‌شمارد. به راستى اگر خانه خدا در ميان اين كوهها قرار نداشت هرگز كسى فكر نمى‌كرد كه مكّه را محلّ زندگى خود قرار دهد؛ ولى خداوند براى تربيت نفوس و زدودن آثار كبر و غرور چنين منطقه‌اى را به عنوان برترين معبد روى زمين برگزيده و همه مستطيعان را براى انجام مناسك حج به آنجا فراخوانده است.

ابراهيم خليل اللّه كه مأمور تجديد بناى كعبه بود نيز طبق آنچه قرآن بيان كرده، به همين حقيقت اعتراف كرد و عرضه داشت: « «رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ» پروردگارا من بعضى از فرزندانم را در سرزمين بى‌آب و علفى در كنار خانه‌اى كه حرم توست ساكن ساختم». [1]

سپس امام عليه السّلام بعد از ذكر موقعيت خانه كعبه و ويژگيهاى سرزمين مكّه به مسئله حجّ و زيارت خانه خدا مى‌پردازد كه از زمان آفرينش آدم آغاز شده است و تا پايان جهان ادامه دارد، مى‌فرمايد: «آن‌گاه آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به سوى آن رخت سفر بربندند و آنجا مركز اجتماع و سرمنزل مقصود و باراندازشان قرار داد، كه ميوه دلها از ميان فلاتها و دشتهاى دور دست و از درون درّه‌هاى عميق و جزائر از هم پراكنده درياها با سرعت به آن‌جا روى مى‌آورد»؛ (ثمّ أمر آدم عليه السّلام و ولده أن يثنوا [2] أعطافهم‌ [3] نحوه،

[1]. ابراهيم، آيه 37.

[2]. «يثنوا» از ريشه «ثنى» به معناى تا كردن و چيزى را به چيزى نزديك كردن گرفته شده است.

[3]. «اعطاف» جمع «عطف» بر وزن «كتف» به معناى شانه (انسان) است.