اين تعبير ممكن است اين تصور را ايجاد كند كه ابليس واقعا از فرشتگان بوده است، در حالى كه قرآن با صراحت مى‌گويد: « «كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ» او از جن بود سپس از طاعت فرمان پروردگارش خارج شد». [1] از سوى ديگر قرآن به وضوح مى‌گويد:

فرشتگان معصوم‌اند و هرگز گناه نمى‌كنند: « «بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ» آنها بندگان گرامى خدا هستند در هيچ سخنى بر او پيشى نمى‌گيرند و فرمان او را به گردن مى‌نهند». [2]

چگونه ممكن است فرشته معصوم نه تنها نافرمانى كند، بلكه راه كفر و معارضه با پروردگار را بپويد؟!

از اينجا روشن مى‌شود كه ابليس به موجب داشتن عبادات فراوان در صفوف فرشتگان جاى گرفته بود؛ نه اينكه واقعا جزء فرشتگان بود. اين تعبير گرچه تعبيرى مجازى است؛ ولى با وجود قرائن روشن نبايد جاى ترديد باشد.

3- تكبّر ابليس سرچشمه كفر او شد!

از آيات قرآن و روايات اسلامى و خطبه بالا به خوبى استفاده مى‌شود كه تكبّر ابليس سرانجام به كفر او انجاميد، آن هم بالاترين درجه كفر، زيرا به حكمت خدا اعتراض كرد و دستور پروردگار را درباره سجده بر آدم عليه السّلام غير حكيمانه پنداشت و به همين دليل به شديدترين مجازاتها گرفتار شد و آن طرد ابدى از درگاه خدا و حبط عبادات شش هزار ساله بود.

اين سخن پيامى به همه ما دارد كه تكبّر و تعصب را كوچك نپنداريد كه گاه ممكن است به كفر و حبط اعمال و طرد از درگاه خداوند بيانجامد. البتّه ابليس مى‌توانست باز گردد و توبه كند؛ ولى نخستين شرط توبه او اين بود كه فرمان خدا را در مورد سجده بر

[1]. كهف، آيه 50.

[2]. انبياء، آيه 26 و 27.