شرح و تفسير اين آسمان باعظمت نشانه‌اى از اوست‌

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه- در ادامه شرح اوصاف خداوند كه در آغاز خطبه آمده بود- چنين مى‌فرمايد: «او از كسى متولد نشده تا همتايى در عزّت و قدرت داشته باشد و فرزندى به دنيا نياورده تا پس از وفاتش وارث او گردد. وقت و زمانى پيش از او نبوده و زيادى و نقصانى بر او عارض نشده است»؛ (لم يولد سبحانه فيكون في العزّ مشاركا، و لم يلد فيكون موروثا هالكا. و لم يتقدّمه وقت و لا زمان، و لم يتعاوره‌ [1] زيادة و لا نقصان).

از جمله قوانينى كه بر جهان ماده و ممكنات حاكم است اين است كه هرگروهى قدم به عرصه حيات مى‌گذارد بعد از مدتى جاى خود را به گروه جديدى مى‌سپارد. فرزندان صفات پدران را به ارث مى‌برند و آنها نيز آن صفات را براى فرزندانشان به ارث مى‌گذارند و چون كه ذات پاك پروردگار ازلى و ابدى است، نه از كسى تولد يافته تا همتايى داشته باشد و نه كسى از وى متولد شده تا وارث او گردد.

جمله‌ «و لم يتقدّمه ...» اشاره به اين است كه او مافوق زمان است، زيرا زمان نتيجه حركت موجودات از نقصان به كمال و از كمال به نقصان است و چون وجود مقدس او عين كمال مطلق است و زيادى و نقصان در او راه ندارد وقت و زمانى نيز براى او تصور نمى‌شود. [2]

[1]. «يتعاور» از ريشه «تعاور» به معناى دست‌به‌دست كردن چيزى و به تناوب چيزى را انجام دادن است و در جمله بالا منظور اين است كه زيادى و نقصان يكى بعد از ديگرى بر ذات مقدس خداوند عارض نمى‌شود و ذات پاك او در معرض حوادث نيست.

[2]. بعضى از شارحان وقت و زمان را به يك معنا و مترادف دانسته‌اند؛ ولى بعضى ديگر را به معناى زمان معين گرفته‌اند؛ اما زمان را داراى مفهوم عامى شمرده‌اند و تفسير دوم صحيح‌تر به نظر مى‌رسد. قرآن مجيد در سوره نساء، آيه 103 نيز درباره نماز مى‌گويد: «إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً» «نماز براى مؤمنان وظيفه ثابت و معينى و (و داراى وقت خاصى) است».