ايجاد مى‌شود كه پشت و گردن شتر را آزار مى‌دهد و گاه مجروح مى‌كند. حوادث و بلاهاى آن زمان نيز چنين است كه هرچاره‌اى براى آن انديشيده شود، مشكل ديگرى دامان مردم را مى‌گيرد.

ديگر اينكه امام عليه السّلام چگونه مى‌فرمايد: «اميد نجات دور است» در حالى كه از بعضى از روايات استفاده مى‌شود اميد نجات نزديك است؟

پاسخ آن است كه ظهور آن حضرت مشروط به شرايطى است كه اگر آن شرايط تحقق يابد، نزديك است و اگر تحقّق نيابد دور است و به تعبير ديگر: مؤمنان مى‌توانند با فراهم كردن شرايط ظهور؛ يعنى خودسازى و آمادگى كامل و دعاهاى پى‌درپى، ظهور آن حضرت را از نزديك سازند و هرگاه اين امور ترك شود ظهور به تأخير خواهد افتاد، بنابراين ظهور از يك نظر نزديك است و از يك نظر دور و اميدواريم كه به لطف پروردگار نزديك باشد.

در اين خطبه و بعضى خطبه‌هاى ديگر نهج البلاغه و رواياتى از پيامبر اكرم و امامان اهل بيت عليهم السّلام خبرهايى از آينده تاريك و سختى براى مؤمنان داده شده است.

از ويژگيهاى آن زمان، پشت كردن بسيارى از مردم به مسئله حلال و حرام است. آنچه را به دستشان برسد از هرجا و هركس باشد براى خود حلال مى‌شمرند و اين آلودگى همه زندگى آنها را مى‌آلايد.

ويژگى ديگر كه مستى نعمت است سبب مى‌شود مبدأ و معاد را به فراموشى بسپارند و همچون مستان شراب، در عالم بى‌خبرى به سر ببرند. دور زدن احكام و تكيه بر