الّذي إليه مصير جميع الأمور. بلا قدرة منها كان ابتداء خلقها، و بغير امتناع منها كان فناؤها، و لو قدرت على الإمتناع لدام بقاؤها).

اشاره به اين كه همه جهان خلقت، در برابر اراده خداوند، تسليم است؛ نه در آغاز آفرينش خود، اختيارى داشتند نه به هنگام فنا و پايان زندگى، چون اگر آفرينش و فنا به دست آنها بود از آنجا كه بى‌شك هرموجودى خواهان بقاى خويش است همه موجودات جاودان مى‌شدند.

البتّه اين سخن منافاتى با اختيارى بودن افعال انسانها ندارد، زيرا منظور مولا عليه السّلام بيان آغاز و پايان خلقت است كه از اختيار همه بيرون است و مطابق برنامه‌اى حكيمانه و زمان‌بندى شده انجام مى‌گيرد.

آن‌گاه به اين نكته اشاره مى‌فرمايد: «در آن زمان كه چيزى را آفريد آفرينش آن براى او رنج‌آور نبود و به سبب خلقت موجودات خستگى براى او پديد نيامد»؛ (لم يتكاءده‌ [1] صنع شي‌ء منها إذ صنعه، و لم يؤده‌ [2] منها خلق ما خلقه و برأه).

زيرا خستگى و ضعف و ناتوانى مربوط به كسى است كه قدرت محدودى دارد، هنگامى كه بخواهد زير بار كارى برود كه بيش از قدرت اوست ناتوان و فرسوده مى‌شود و اگر در حد اعلاى قدرت او باشد خسته مى‌شود؛ اما براى كسى كه قدرتش بى‌پايان است برداشتن يك پر كاه از زمين با يك كوه عظيم يكسان است. او نياز به ابزار و آلاتى ندارد كه از آن كمك بگيرد، بلكه به محض اينكه اراده كند همه چيز انجام مى‌شود: «إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» [3]

[1]. «لم يتكأده» از «كئد» بر وزن «وعد» به معناى به زحمت افتادن گرفته شده و جمله «لم يتكأده» يعنى چيزى او را به زحمت نيفكند و «كئود» به معناى پرمشقت و رنج است.

[2]. «لم يؤده» در اصل از ريشه «أود» بر وزن «قول» به معناى ثقل و سنگينى گرفته شده و «لم يؤده» يعنى بر او سنگين و سخت نبود.

[3]. يس، آيه 82.