شكست خود اعتراف و به ناتوانى خود اقرار مى‌كنند؛ حتى به ناتوانى خود از نابود ساختن آن نيز اذعان دارند!

شرح و تفسير حتى قادر به خلق پشه‌اى نيستند!

به دنبال بحث عميقى كه در بخش گذشته اين خطبه درباره آفرينش جهان مخصوصا زمين و شگفتيهايش گذشت، امام عليه السّلام در اين بخش، سخن از مسئله فنا و نابودى جهان مى‌گويد و قدرت بى‌پايان خدا را بر ايجاد و نابودى جهان، آشكار مى‌سازد و مى‌فرمايد:

«اوست كه اشيا را پس از ايجاد (در زمان معينى) نابود خواهد كرد (و بساط جهان را درهم مى‌پيچد) تا وجودش همچون عدمش گردد»؛ (هو المفني لها بعد وجودها، حتّى يصير موجودها كمفقودها).

سپس در تكميل اين سخن، مى‌افزايد: «فناى جهان بعد از وجودش شگفت‌آورتر از ايجاد آن بعد از عدم نيست، زيرا اگر همه جانداران؛ اعم از پرندگان و چهارپايان و حيواناتى كه شبانگاه به جايگاهشان بازمى‌گردند و آنها كه در بيابان مشغول چرا هستند و تمام انواع و اقسام گوناگون آنها؛ اعم از آنها كه كم‌هوش (يا غيرعاقل) هستند و آنها كه (مانند انسانها) زيركند (آرى اگر همه آنها) جمع شوند هرگز توانايى بر خلق ندارند و هيچ‌گاه طريق ايجاد آن را نتوانند شناخت»؛ (و ليس فناء الدّنيا بعد ابتداعها بأعجب من إنشائها و اختراعها. و كيف و لو اجتمع جميع حيوانها من طيرها و بهائمها، و ما كان من مراحها [1] و سائمها [2]، و أصناف أسناخها [3] و أجناسها، و متبلّدة [4] أممها و

[1]. «مراح» از ريشه «روح» به معناى استراحتگاه حيوانات است.

[2]. «سائم» از «سوم» بر وزن «قوم» در اصل به معناى دنبال چيزى رفتن است، سپس به معناى به چرا رفتن حيوانات آمده است.

[3]. «اسناخ» جمع «سنخ» در اصل به معناى اصل و ريشه است و در اينجا؛ يعنى انواع حيوانات.

[4]. «متبلدة» از ريشه «بلادت» به معناى كم‌فهمى است. نقطه مقابل كياست (تيزهوشى).