مجذوب آن شود و تبديل به دود و بخار گردد از سوى ديگر حركت دورانى بر گرد يك مركز سبب فرار آن جسم از مركز مى‌شود كه آن را نيروى گريز از مركز مى‌نامند و هرچه قدر حركت سريع‌تر باشد نيروى گريز از مركز بيشتر است، لذا هنگامى كه قلاب سنگ را به دور دست به‌طور سريع به گردش در مى‌آورند ناگهان آن را رها مى‌كنند به شدت به نقطه دور پرتاب مى‌شود.

حال براى اينكه زمين ميليونها سال در مدار خود به صورت يكنواخت گردش كند تنها راه اين است كه نيروى جاذبه كه تناسب با جسم زمين و خورشيد دارد با نيروى دافعه كه بر اثر حركت و گريز از مركز حاصل مى‌شود كاملا مساوى باشد؛ حتى اگر كمى فاصله زيادتر و يا كمتر گردد و يا كمى حركت كندتر و يا سريع‌تر شود اين معادله دقيق بر هم مى‌خورد و زمين در فضا سرگردان مى‌شود و يا به سوى خورشيد جذب مى‌گردد.

اكنون اين سؤال باقى مى‌ماند كه اين تعبيرهاى مختلف براى چيست؟

بعضى از شارحان نهج البلاغه آنها را از قبيل عطف تفسيرى دانسته‌اند؛ ولى به نظر مى‌رسد مولا امير مؤمنان على عليه السّلام هريك از اينها را در معناى خاصى به كار برده تا همه جوانب مطلب را روشن سازد. توضيح اينكه هنگامى كه بخواهند چيزى را ثابت قرار دهند نخست قرارگاهى مى‌خواهد كه بر آن تكيه كند، سپس احتياج به پايه‌هاى زيرين و بعد از آن ستونهاى محكم و قوى دارد. امام عليه السّلام مى‌فرمايد: خدا زمين را ثابت نگهداشته بى‌آنكه نيازى به يكى از اين امور سه‌گانه داشته باشد. در فضاى بى‌كران با نرمى شنا مى‌كند و بدون تكيه‌گاه و ستون در يك حال ثابت است.

در جمله بعد فرمود: خداوند زمين را از اود و اعوجاج و تهافت و انفراج بازداشت كه هر كدام از اين چهار واژه معناى خاص خود دارد. «اود» اشاره به سنگينى و فشارى است كه گاه موجب كجى‌ (اعوجاج) و گاه موجب فروريختن‌ (تهافت) و يا شكاف‌ (انفراج) در بنا مى‌شود. خداوند زمين را از همه اينها حفظ كرد.

سپس در ادامه اين سخن به بعضى ديگر از عجايب و شگفتيهاى زمين و تدبيرهاى‌