زمان پيشى گرفته و بر عدم، سبقت جسته و ازليّتش بر آغاز مقدّم بوده است. با آفرينش حواس (براى مخلوقات) معلوم شد كه او از داشتن حواس پيراسته است و با آفرينش اشياى متضاد معلوم شد كه ضدى براى او نيست و با قرين ساختن موجودات به يكديگر روشن شد كه قرين و همتايى ندارد، نور را ضد ظلمت، و رنگهاى روشن را ضد رنگهاى تيره و تار، و خشكى را ضد رطوبت و گرمى را ضد سردى قرار داده.

اضداد را باهم تركيب نمود و متباينات را قرين هم ساخت، امورى را كه از هم دور بودند به يكديگر نزديك كرد و آنها را كه به يكديگر نزديك بودند از هم جدا ساخت.

شرح و تفسير نكات دقيقى درباره صفات خدا

اين خطبه شريفه همان‌گونه كه در بالا آمد مشتمل بر مطالب نفيس و مباحث پرارزشى از علم الهى است كه در نهايت فصاحت و بلاغت و حسن اسلوب و انسجام عبارات و زيبايى بيان شده است. در آغاز اين خطبه امام عليه السّلام به بخشى از صفات سلبيه خداوند اشاره مى‌كند و مى‌فرمايد: «كسى كه براى خدا كيفيّتى قائل گردد او را يگانه ندانسته و آن كس كه براى او مانند قرار داده به حقيقتش پى نبرده و هركس او را به چيزى تشبيه كند به مقصد نرسيده و آن كس كه به او اشاره كند، يا در وهم و انديشه آورد او را منزّه (از صفات مخلوقات) ندانسته است»؛ (ما وحّده من كيّفه، و لا حقيقته أصاب من مثّله، و لا إيّاه عنى من شبّهه، و لا صمده‌ [1] من أشار إليه و توهّمه).

امام عليه السّلام در بيان نخستين وصف از اوصاف سلبيّه پروردگار به مسئله نفى كيفيّت از خداوند اشاره مى‌كند كه همان حالتى است كه عارض به جسم مادى يا موجود روحانى مى‌شود و چون در معرض حدوث عوارض بودن دليل بر مخلوق بودن است ذات پاكى كه‌

[1]. «صمد» از ريشه «صمد» گاه به معناى بزرگى و گاه به معناى صلابت و استحكام و گاه به معناى پاك و منزه بودن آمده است و در اينجا به همين معناى اخير است.