كامل) رعايت مى‌كند. حادث بودن اشيا را گواه بر ازليتش قرار داده و ناتوانى آنها را نشانه‌اى از قدرت خود، و فناى قهرى آنها را گواه بر دوام و ابديتش شمرده است. او يگانه است. اما نه يگانه عددى (بلكه مثل و مانندى ندارد)، هميشگى است؛ ولى نه به اين معنا كه زمان نامحدودى دارد (او برتر از زمان است) و برقرار است بى‌آن كه نگهدارنده‌اى داشته باشد. عقل‌ها او را درمى‌يابند ولى نه از طريق حواس، و چشمها او را مى‌بينند نه به صورت حضور جسمانى، انديشه‌ها هرگز به او احاطه پيدا نكرده، بلكه به وسيله انديشه بر آنها متجلّى شده است و با نيروى عقل، مسلّم گشته كه كنه ذاتش را نتوان درك كرد و انديشه‌هاى ژرف، افكار سستى را كه دعوى احاطه بر كنه ذاتش دارند، به محاكمه كشيده است. (او بزرگ است) اما نه به اين معنا كه حد و مرز جسمش طولانى است (او باعظمت است)؛ اما نه به اين معنا كه ابعاد جسمانى فوق العاده بزرگى دارد، بلكه شأن و مقامش بزرگ و والاست و سلطه‌اش باعظمت!

شرح و تفسير اين گونه بايد خدا را شناخت‌

امام عليه السّلام در آغاز اين خطبه بعد از ذكر حمد و ستايش پروردگار به بيان اوصاف او مى‌پردازد؛ اوصافى كه نفى جسميت و نفى حدوث و شبيه و مانند از او مى‌كند، حضرت مى‌فرمايد: «ستايش مخصوص خداوندى است كه حواس، وى را درك نمى‌كند و مكانها او را دربر نمى‌گيرد، چشمها او را نمى‌بيند و پوششها وى را مستور نمى‌سازد»؛ (الحمد للّه الّذي لا تدركه الشّواهد، و لا تحويه المشاهد، و لا تراه النّواظر، و لا تحجبه السّواتر).

آنچه در اوصاف چهارگانه بالا آمده امورى است كه هرگونه شائبه جسميت را از خداوند نفى مى‌كند، نه چشم او را مى‌بيند، نه حواس ديگر او را درك مى‌كند، نه مكانى دارد و نه‌