شرح و تفسير ما درهاى علوم پيامبريم!

بحث‌هاى گوناگون اين خطبه نشان مى‌دهد كه مرحوم سيّد رضى مطابق معمول اين خطبه را از بخش‌هاى خطبه طولانى‌ترى گزينش كرده و به همين دليل، ارتباط ميان بخش‌هاى اين خطبه اندكى پيچيده است.

امام عليه السّلام براى بيان فضايل اهل بيت عليهم السّلام نخست به سراغ مقدمه‌اى مى‌رود و اوصافى از نيكان هدايت يافته و منحرفان گمراه بيان مى‌كند، نخست مى‌فرمايد:

«عاقل با چشم دل، پايان كار را مى‌نگرد و اعماق و بلندى‌هاى آن را درك مى‌كند» (و ناظر [1] قلب اللّبيب‌ [2] به يبصر أمده، و يعرف غوره و نجده‌ [3]).

اشاره به اين كه انسان عاقل به ظواهر امر قناعت نمى‌كند؛ بلكه سعى مى‌كند فراز و نشيب‌ها و عاقب كار را بنگرد و مسير خود را به درستى تعيين كند؛ از بيراهه نرود و در كنار پرتگاه‌ها گام برندارد.

سپس مى‌افزايد: «دعوت كننده‌اى دعوت (به حق) كرد و رهبرى به امر سرپرستى قيام نمود. اكنون بر شما لازم است دعوت او را اجابت كنيد و از رهبرتان پيروى نماييد» (داع دعا، و راع رعى، فاستجيبوا للدّاعي، و اتّبعوا الرّاعي).

روشن است كه منظور از دعوت كننده، پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله است كه اساس و بنيان اسلام را بنا نهاد و منظور از راعى، امام أمير المؤمنين عليه السّلام است كه سرپرستى امّت را به فرمان خدا و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر عهده گرفت.

اين سخن اشاره به آن دارد كه اگر با دقت بنگريد هم پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله را مى‌شناسيد و

[1] «ناظر» به معناى سياهى چشم است كه در وسط آن مردمك واقع شده است.

[2] «لبيب» از ماده «لبّ» (بر وزن حبّ) به معناى مغز است و «لبيب» به كسى گفته مى‌شود كه خردمند و عاقل و هوشيار باشد.

[3] «نجد» به معناى زمين مرتفع است.