جاويدان)» (فكونوا كالسّابقين قبلكم، و الماضين أمامكم. قوّضوا [1] من الدّنيا تفويض الرّاحل، و طووها [2] طيّ المنازل).

1- در اسلام، همواره به حسن ظن دستور داده مى‌شود؛ ولى چرا در اين جا امام عليه السّلام به بدگمانى دستور مى‌دهد؟ دليلش روشن است، حسن ظن بايد درباره ديگران باشد؛ ولى درباره خود انسان كه به طور طبيعى حسن ظنّ افراطى وجود دارد تا آن جا كه نقطه‌هاى ضعف خود را قوّت، و صفات زشت را گاهى فضايل اخلاق مى‌پندارد. به بد گمانى فرمان داده شده تا خويشتن دوستى افراطى تعديل گردد. بايد انسان به نقد خويش بنشيند و بدون اغماض، اعمال و رفتار و اخلاق خود را بررسى كند تا راه كمال و پيشرفت به روى او گشوده شود؛ درست مانند كسى كه از جاده پر خطرى عبور مى‌كند، هرگاه با ديده خوش بينى به همه چيز نگاه كند به يقين، گرفتار حوادث دردناك مى‌شود و اگر با نگاه بدگمانى بنگرد با احتياط از لابه‌لاى خطرها مى‌گذرد و به سر منزل مقصود مى‌رسد.

بايد توجّه داشت كه نقّادى از خويشتن، هرگز با مسأله اعتماد به نفس منافات ندارد.

اعتماد به نفس مانند آن است كه انسان، سرمايه عظيمى در اختيار داشته باشد و از وجود اين سرمايه با خبر باشد؛ اين مطلب مانع از آن نمى‌شود كه در به كارگيرى سرمايه در يك محيط پر خطر، احتياطهاى لازم را فراموش كند.

2- امام عليه السّلام دو الگو فرا راه مخاطبان قرار داده: كسانى كه در گذشته دور مى‌زيسته‌اند (كالسابقين قبلكم) و كسانى كه در گذشته نزديك بوده‌اند (و الماضين امامكم) چرا كه‌

[1] «قوضوا» از ماده «تقويض» به معناى ويران كردن، در هم ريختن يا فرو كشيدن عمود خيمه است كه براى جمع كردن خيمه صورت مى‌گيرد.

[2] «طووها» از ماده «طىّ» به معناى در نورديدن گرفته شده است.