شرح و تفسير دليل اصلى عقب ماندگى‌

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه- كه بخش پايانى آن است- بعد از بيان سرنوشت شوم و مرگبار بنى‌اميّه به بيان سرنوشت گروهى از پيروان حق مى‌پردازد كه در حمايت حق سستى كردند و به علت همين سستى، دشمنان سال‌ها بر آن‌ها مسلّط شدند و سرنوشتى همچون بنى اسرائيل در سرزمين تيه پيدا كردند؛ مى‌فرمايد: «اى مردم، اگر دست از حمايت يكديگر، در يارى حق، بر نمى‌داشتيد و در تضعيف باطل سستى نمى‌كرديد، هيچ‌گاه كسانى كه در حدّ شما نيستند در نابودى شما طمع نمى‌كردند و آن‌ها كه بر شما مسلّط گشتند، مسلّط نمى‌شدند» (أيّها النّاس، لو لم تتخاذلوا عن نصر الحقّ، و لم تهنوا عن توهين الباطل، لم يطمع فيكم من ليس مثلكم، و لم يقو من قوي عليكم).

اين سخن، اشاره به سلطه معاويه و يارانش بر اصحاب حضرت در زمان آن حضرت (به صورت محدود) و بعد از آن حضرت (به صورت نامحدود است).

آن چه امام عليه السّلام در اين عبارت بيان كرده، مخصوص آن عصر و زمان نيست؛ بلكه يك اصل كلى براى همه اعصار و قرون است كه پيشرفت و قدرت باطل به سبب سستى و اختلاف طرفداران حق است؛ و گر نه با پايگاه محكمى كه دارند قطعا بر طرفداران باطل پيروز خواهند شد.

سپس امام عليه السّلام در ادامه اين سخن، اين گروه را به بنى اسرائيل تشبيه مى‌كند كه بر اثر دورى از حق در تيه (بخشى از بيابان صحراى سينا) سرگردان شدند؛ مى‌فرمايد: «ولى شما همچون بنى اسرائيل به (سبب ترك يارى حق) در حيرت و سرگردانى فرو رفتيد. به جانم سوگند! سرگردانى شما بعد از من چند برابر خواهد شد؛ چرا كه حق را پشت سر انداختيد و از نزديك‌ترين افراد (به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كه اشاره به خود آن حضرت است) بريده و