شرح و تفسير اى برتر از خيال و قياس و وهم‌

اين بخش از خطبه كه آخرين بخش آن است، پاسخى است به سؤال يا سؤالاتى كه از بخش‌هاى پيشين سرچشمه مى‌گيرد و آن اين كه: خدايى كه چنين صفاتى دارد يعنى هم اوّل است و هم آخر، هم ظاهر است و هم باطن، هم به اشيا نزديك است و هم از آن‌ها دور و علم و قدرت او نسبت به همه چيز، يكسان است، شناخت كنه صفاتش بر ما ميسر نيست. درست است كه علم اجمالى به همه اين صفات داريم ولى علم تفصيلى- كه از آن به علم به كنه ذات و صفات تعبير مى‌كنيم- براى ما ميسّر نمى‌باشد.

امام عليه السّلام در اين جا به گوشه‌اى از آفرينش انسان و اسرار پيچيده دوران جنينى و نيز اسرار پيچيده تولّد و پس از آن اشاره مى‌فرمايد و نتيجه مى‌گيرد: تو كه نمى‌توانى به كنه اسرار خلقت خود برسى، چگونه مى‌توانى انتظار داشته باشى به كنه صفات حق راه يابى؟! مى‌فرمايد: «اى مخلوقى كه با اندام متناسب آفريده شده‌اى و در محيط محفوظى، در تاريكى رحم‌ها و در پرده‌هاى تو در توى متعدد پرورش يافته‌اى» (أيّها المخلوق السّويّ‌ [1]، و المنشأ المرعيّ‌ [2]، في ظلمات الأرحام، و مضاعفات الأستار.

بدئت).

آرى، دوران جنينى يكى از شگفت انگيزترين و اسرار آميزترين دوران‌هاى خلقت انسان است. نطفه انسان در حالى كه در محيطى كاملا بسته و ظلمانى و زير پرده‌هاى مضاعف قرار دارد، مراحل تكامل خود را پى در پى طى مى‌كند و هر روز در مرحله جديدى گام مى‌نهد. آفرينشى كاملا موزون و منظم و حساب شده را طى مى‌كند و با اين‌

[1] «سوى» از ماده «تسويه» به معناى تنظيم و نظام بخشيدن و رعايت تناسب اجزاى شى‌ء است.

[2] «مرعى» (بر وزن منفى) به معناى چيزى است كه مورد رعايت و حفظ و مراقبت قرار گرفته است.