شرح و تفسير آشكار شدن كينه‌هاى درونى به بهانه واهى‌

همان گونه كه در بحث سند خطبه گفته شد، امام عليه السّلام اين خطبه را بعد از پايان جنگ جمل بيان فرموده و تعبيرات آغاز اين خطبه نشان مى‌دهد كه امام عليه السّلام قبل از اين جمله‌ها اشاره‌اى به فتنه‌هايى كه در پيش است كرده و به مردم هشدار داده كه فتنه جمل، اوّلين و آخرين فتنه نيست و به دنبال آن چنين مى‌فرمايد:

«آن كس كه در آن هنگام (در فتنه‌ها) بتواند خود را وقف بر اطاعت خداوند متعال سازد، بايد چنين كند و اگر مرا اطاعت كنيد من (در ميان انبوه فتنه‌ها) به خواست خدا شما را به راه بهشت خواهم برد؛ هر چند راهى است پر مشقت و داراى تلخى‌هاى فراوان!» (فمن استطاع عند ذلك أن يعتقل نفسه على اللّه، عزّ و جلّ، فليفعل. فإن أطعتموني فإنّي حاملكم إن شاء اللّه على سبيل الجنّة، و إن كان ذا مشقّة شديدة و مذاقة مريرة [1]).

مفهوم «يعتقل نفسه»- با توجه به اين كه «يعتقل» از ماده عقل به معناى باز داشتن است- آن است كه نفس خويش را تنها وقف فرمان خدا كند كه بالاترين درجه عبوديّت و اطاعت است و در جمله (و ان كان ذا مشقة ...) اشاره به اين مى‌فرمايد كه بهشت و سعادت را ارزان به كسى نمى‌دهند، اگر خواهان آن هستيد بايد خود را آماده سازيد؛ چرا كه مبارزه با هواى نفس همچون مبارزه با دشمن، پر مشقت است:

در خطبه 176 امام عليه السّلام همين مطلب را از زبان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به تعبير معناى ديگرى بيان فرموده است: (إنّ الجنّة حفّت بالمكاره و إنّ النّار حفّت بالشّهوات) به يقين بهشت در ميان ناراحتى‌ها و دوزخ در ميان شهوات پيچيده شده است.

سپس امام عليه السّلام به دليل شركت عايشه در جنگ جمل- كه يكى از فتنه‌هاى جهان‌

[1] «مريرة» از ماده «مرّ» (بر وزن حرّ) به معناى تلخ و ناگوار است.