شرح و تفسير بازگشت به ارزشهاى جاهلى‌

در ادامه بحث قبل، كه سخن از عصر جاهليّت و سپس زمان قيام پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و ظهور اسلام بود، امام عليه السّلام در اين بخش به دوران بعد از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله اشاره كرده و ترسيم دقيق و گويايى از آن را ارائه مى‌دهد، پرده‌ها را كنار مى‌زند و واقعيت‌ها را روشن مى‌سازد، مى‌فرمايد: «اين وضع (قيام صالحان به پيشوايى پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله) همچنان ادامه داشت تا خداوند پيامبرش را برگرفت (و به سوى خويش فراخواند) در آن هنگام گروهى به قهقرا برگشتند و اختلاف و پراكندگى آنها را هلاك ساخت، تكيه بر غير خدا كردند و با غير خويشاوندان (و اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله) پيوند برقرار ساختند، و از وسيله‌اى كه مأمور به مودّت آن بودند، دورى گزيدند» (حتّى إذا قبض اللّه رسوله صلّى اللّه عليه و آله، رجع قوم على الأعقاب، و غالتهم‌ [1] السّبل، و اتّكلوا على الولائج‌ [2]، و وصلوا غير الرّحم، و هجروا السّبب الّذي أمروا بمودّته).

منظور از جمله «رجع قوم على الأعقاب» بازگشت به عصر جاهليّت، و زنده كردن ارزشهاى آن زمان است كه با نهايت تأسف، پس از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله در جامعه اسلامى ظاهر شد، ناصالحان پستهاى مختلف جامعه را در اختيار گرفتند و صالحان كنار گذارده شدند، و دنياپرستى آشكار گشت، و بيت المال‌

[1] «غالتهم» از مادّه «غول» (بر وزن قول) در اصل به معنى فسادى است كه به طور پنهانى در چيزى نفوذ مى‌كند و لذا به قتل‌هاى مخفى و ترور «غيلة» گفته مى‌شود. اين واژه به معنى هلاك كردن و نابود ساختن با عوامل پنهانى مى‌آيد و از آن جا كه گمراهى، هلاكت معنوى است به اين معنى نيز آمده است و در خطبه بالا به همين معنا مى‌باشد.

[2] «ولائج» جمع «وليجة» به معنى محرم اسرار و نيز به معنى نظير و مثل و مانند آمده است.