كه باطل با آن بياميزند كه پيشوايان الهى همواره سعى داشتند آميزه‌هاى باطل را از حق جدا سازند، همچنين عدالت ظلمتى ندارد كه بخواهند آن را بزدايند اين ظلم است كه غالبا با عدل آميخته مى‌شود و چهره آن را مى‌پوشاند.

به هر حال شك نيست كه براى زدودن تاريكيها از چهره عدالت و جداسازى باطل از حق، نياز به اعوان و انصار و ياران آگاه و هوشيار و فداكارى است مردم نادان و بى‌وفا و پراكنده‌اى همچون مردم كوفه، كسانى نبودند كه بتوان به وسيله آنها تاريكيها را، زدود و كژى‌ها را راست كرد، و اين درد بزرگى است كه پيشواى آگاه و شجاع و فداكارى همچون على بن ابى طالب عليه السّلام به آن گرفتار شده بود.

نكته عوامل اصلى ناكاميها

امام عليه السّلام به دلايل مختلفى كه قبلا به آن اشاره كرده‌ايم گرفتار ياران و اصحاب و مردمى شده بود كه غالب آنها به زندگى مرفّه و آرام و بى‌دغدغه، عادت كرده بودند و به بهانه‌هاى گوناگون از هر گونه جهاد و مبارزه با دشمن فرا مى‌كردند و اوامر امام عليه السّلام را ناديده مى‌گرفتند، امام عليه السّلام گاه با تشويق و گاه با ملامتهاى خفيف و گاه با توبيخهاى شديد، براى از بين بردن اين روحيه ذلت بار تلاش مى‌فرمود.

در اين خطبه به نقاط ضعف آنها كه در سه چيز خلاصه مى‌شد اشاره مى‌فرمايد: «اختلاف و پراكندگى»، «بكار نگرفتن فرمان خرد و عقل»، «و فرار از واقعيتها»، و به دنبال آن تصريح مى‌كند كه: با اين نقاط ضعف، چگونه مى‌توان در جامعه‌اى كه ظالمان دودمان «بنى اميه» و خود كامگان بعضى از حكومتهاى پيشين و منافقان و نفوذيهاى باقى مانده از عصر جاهليت وجود