هواى نفس آنها سازگار بود با آن همراه شدند در حالى كه پيش از آن كه آن رأى زشت و آن حكم ظالمانه را ابراز دارند با آنها شرط كرده بوديم كه به عدالت داورى كنند و حق را در نظر داشته باشند (ولى اين خودكامگان همه اينها را به دست فراموشى سپردند و طريق حق را رها كرده، به راه شياطن رفتند).

شرح و تفسير انحراف آشكار حكمين‌

در اين بخش از خطبه، كه آخرين بخش آن است، امام عليه السّلام به استدلالات منطقى بر مى‌گردد و با برهانى دندان شكن، خطاى خوارج را آشكار مى‌سازد.

توضيح اين كه: هنگامى كه «خوارج» نتيجه منفى داستان حكميّت را ديدند كه «عمرو عاص» حيله‌گر، «ابو موسى اشعرى» ساده‌لوح را فريب داد و مسأله حكميّت را به نفع معاويه تمام كرد فريادشان بلند شد، كه چرا ما مسأله حكميّت را پذيرفتيم چرا على عليه السّلام زير بار حكميّت رفت با اين كه ميدانستند:

اوّلا حكميّت بر على عليه السّلام تحميل شد و ثانيا: امام عليه السّلام هرگز به نمايندگى «ابو موسى اشعرى» راضى نبود بلكه مى‌خواست «ابن عباس» كه مردى هوشيار و دانا بود به نمايندگى برگزيد شود ولى غوغا سالاران، نادان و بى‌خبر، اين را هم بر امام تحميل كردند.

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه به پاسخ ديگرى مى‌پردازد كه حكميّت حكمين، مشروط به اين بود كه در سايه قرآن حركت كنند، نه در چنبر هواى نفس و عقيده شخصى خود، و آنها به اين شرط عمل نكردند اين گناه آنها است نه گناه ما مى‌فرمايد: «اگر به اين دو نفر (ابو موسى اشعرى و عمرو عاص) حكميّت داده شد، تنها به اين منظور بود كه آنچه را قرآن زنده كرده زنده بدارند، و آنچه را به مرگ محكوم ساخته نابود كنند» (فإنّما حكّم الحكمان ليحييا ما أحيا