شرح و تفسير آفرينش آسمانها

امام عليه السّلام در فراز گذشته از اين خطبه، به كليّاتى از تدبير جهان آفرينش و قوانين حاكم بر آن و تنوّع و كثرت موجودات اشاره فرمود و در اين بخش و بخش‌هاى آينده، به جزئيات آن اشاره مى‌فرمايد و بحثهاى بسيار عميق و پر معنايى را درباره آفرينش آسمانها، فرشتگان، زمين و جهان پايين، آدم چگونگى آفرينش او و انواع روزى‌هايى كه در اختيار انسانها قرار داده، مطرح مى‌سازد.

نخست به سراغ آفرينش آسمان‌ها مى‌رود و مى‌فرمايد: «خداوند فاصله‌هاى وسيع و گشوده (كرات آسمانى) را بى آنكه بر چيزى تكيه داشته باشد نظام بخشيد و شكاف‌هاى ميان (هر كدام از كرات) را به هم پيوند داد». (و نظم بلا تعليق رهوات‌ [1] فرجها، و لاحم‌ [2] صدوع‌ [3] انفراجها).

در واقع امام عليه السّلام در جمله اوّل به همان چيزى اشاره فرموده كه در قرآن مجيد دو بار به آن اشاره شده است. مى‌فرمايد: «اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها»؛ خداوند همان كس است كه آسمان را با ستونى نامرئى بر پا داشت». [4] امروز هم همه دانشمندان فلكى تصريح مى‌كنند كه كرات آسمانها از هم جدا است و تعادل و نيروى جاذبه و دافعه هر كدام را در جايگاه خود قرار داده است.

[1] «رهوات» جمع «رهوة» به گفته بعضى از ارباب لغت (كتاب العين) به معناى بر آمدگى بالاى كوههاست؛ ولى بسيارى ديگر از ارباب لغت آن را مادّه «رهو» (بر وزن سهو) به معناى گشاده و باز بودن، يا آرام بودن تفسير كرده‌اند و در خطبه بالا تفسير «رهوات» به نقاط گشاده، مناسب‌تر است و بعضى هم آن را از لغات اضداد دانسته‌اند كه به معناى مكان مرتفع و منخفض، هر دو مى‌آيد.

[2] «لاحم» از مادّه «لحم» به معناى پر كردن شكاف چيزى و به اصطلاح، لحيم كردن است و شايد ريشه اصلى آن همان «لحم» به معناى گوشت باشد كه فاصله استخوان‌ها را پر مى‌كند.

[3] «صدوع» جمع «صدع» (بر وزن حرف) به معناى شكاف، يا شكافتن است.

[4] سوره رعد، آيه 2. شبيه همين معنا با اندك تفاوتى در آيه 10 سوره لقمان آمده است؛ مى‌فرمايد خلق السّموات ...