2- ديگر اينكه: بدانند آثار و بركات اين اعمال به خود ما باز مى‌گردد. در واقع ما با انجام اين اعمال، خدمتى به خويش مى‌كنيم؛ منّتى بر خدا نداريم و بايد بسيار ممنون باشيم. همانگونه كه قرآن در مورد اصل ايمان و اسلام مى‌گويد: « «يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلامَكُمْ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَداكُمْ لِلْإِيمانِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»؛ گروهى بر تو منّت مى‌گذارند كه مسلمان شده‌اند! بگو خداوند بر شما منّت مى‌گذارد كه شما را به سوى اسلام هدايت كرده است، اگر در ادّعاى اسلام راست مى‌گويند». [1] 3- سرانجام اينكه: مى‌توانيم با توجّه به فلسفه احكام اعمال خود را ارزيابى كنيم، كه تا چه اندازه مقبول درگاه خداوند است و چه اندازه از آن دور مى‌باشد. مثلا وقتى مى‌فرمايد: «فلسفه روزه تقوا و فلسفه نماز نهى از فحشا و منكر است» بايد ملاحظه كنيم كه آيا بعد از انجام روزه و نماز، روح تقوا و پرهيز از گناه در ما حاصل شده است، يا نه؟ و به اين ترتيب، ارزش عبادات و اعمال خود را به دست آوريم.

آرى! ما خدا را حكيم مى‌دانيم و حكمت او ايجاب مى‌كند كه هيچ دستورى را بدون هدف و نتيجه بيان نفرمايد و چه بى‌خبرند آن جاهلان ناآگاه كه مى‌گويند افعال خداوند معلّل به اغراض نيست؛ يعنى هيچ هدفى در كارها و برنامه‌ها و تشريعات او وجود ندارد! آنها با اين سخن زشت و ناپسند خود، حكيم بودن خداوند را زير سؤال مى‌برند و چنين مى‌پندارند كه به حقيقت توحيد نزديك شده‌اند در حالى كه مصداق اين آيه شريفه‌اند كه: « «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً»؛ بگو: آيا به شما خبر دهيم كه زيانكارترين (مردم) در كارها چه كسانى هستند؟ آنها كه تلاش‌هايشان در زندگى دنيا كم (و نابود) شده، با اين حال مى‌پندارند كار نيك انجام مى‌دهند». [2] آرى! افعال خدا معلّل به اغراض نيست؛ يعنى هدفهايى كه به خود او بازگشت كند. زيرا، او بى‌نياز از همه چيز و همه كس مى‌باشد؛ ولى افسوس كه اين ناآگاهان‌

[1] سوره حجرات، آيه 17.

[2] سوره كهف، آيات 103- 104.