تعبير به «صنائع المعروف» كه هر كار نيكى را شامل مى‌شود، از قبيل ذكر عام بعد از خاص است. در واقع در هر يك از جمله‌هاى قبل، انگشت روى يكى از كارهاى مهمّ خير گذارده شده، ولى در اينجا كارهاى خير به طور عام آمده است. اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور از «صنائع المعروف» كمك به بندگان خداست.

كمك‌هايى كه در امور سابق نمى‌گنجد.

منظور از «مصارع الهوان» شكست‌هايى است كه در زندگى براى انسان پيش مى‌آيد و توأم با خوارى و ذلّت است؛ كه در واقع، دو شكست محسوب مى‌شود:

شكست از ناحيه از دست دادن امكانات و شكستى از ناحيه آبرو و حيثيّت. زيرا همه شكست‌ها توأم با خفّت و ذلّت نيست. به همين دليل، بعضى از آنها قابل تحمّل است؛ ولى شكست آميخته با خفّت و ذلّت بسيار دردناك است و كارهاى خير- مخصوصا خدمت به نيازمندان، خواه خدمات فردى باشد يا اجتماعى- سبب پيشگيرى از اين گونه شكست‌ها مى‌شود.

در روايات متعدّدى كه از معصومين عليهم السّلام نقل شده، روى مسئله «صنايع معروف» (كارهاى خير) تأكيد فراوانى ديده مى‌شود. از جمله در حديثى از امام صادق عليه السّلام مى‌خوانيم كه فرمود: «أوّل من يدخل الجنّة أهل المعروف؛ نخستين كسانى كه وارد بهشت مى‌شوند كسانى هستند كه اهل كارهاى خير و خدمت به خلق هستند». [1] و در حديث ديگرى از امير مؤمنان على عليه السّلام مى‌خوانيم: «عليكم بصنائع المعروف فإنّها نعم الزّاد إلى المعاد؛ بر شما باد! به كارهاى نيك و خدمت به خلق كه بهترين زاد و توشه براى معاد است». [2] در حديث ديگرى از امام صادق عليه السّلام آمده است كه اصحاب و ياران خود را تشويق به معروف و كارهاى خير كرد؛ سپس فرمود: «بهشت درى دارد به نام «معروف» تنها كسانى از آن در وارد مى‌شوند كه در دنيا «صنايع معروف» (كارهاى خير) داشته‌اند» و در پايان مى‌افزايد: «إنّ العبد ليمشي في حاجة أخيه المؤمن، فيوكّل اللّه عزّ و جلّ به‌

[1] ميزان الحكمه، جلد 3، صفحه 1931، شماره 12611.

[2] غرر الحكم، شماره 6166.