مى‌آورند و هنگامى كه پشت مى‌كنند (مردم را از ماهيّت خود) آگاه مى‌سازند». (إنّ الفتن إذا أقبلت شبّهت، و إذا أدبرت نبّهت).

در واقع، به هنگام روى كرد، اغفال كننده است و به هنگام پشت كردن، بيدار كننده.

سپس به نكته‌اى كه در حقيقت علّت اين موضوع است اشاره كرده، مى‌فرمايد:

«آنها در حال روى آوردن ناشناخته‌اند و به هنگام پشت كردن شناخته مى‌شوند».

(ينكرن مقبلات، و يعرفن مدبرات).

اين، يك نكته بسيار مهمّ اجتماعى و سياسى است، كه فتنه‌گران و سود جويان تبهكار، ماهيّت خود را در چهره ساختگى حق به جانب، پنهان مى‌دارند تا مردم را به دنبال خود بكشند؛ ولى هنگامى بر مركب مراد سوار شدند، چهره واقعى خود را نشان مى‌دهند و همين امر، تدريجا سبب نابودى آنها مى‌شود. اين قانون و قاعده‌اى است براى تمام اعصار و قرون؛ به همين دليل طرفداران حق بايد هميشه با دقّت و هشيارى به حوادث نگاه كنند، مبادا فريب چهره‌هاى حق به جانب دروغين را بخورند و غافلگير شوند. هر گونه سطحى نگرى و حسن ظنّ بى‌دليل در اين گونه موارد، جز زيان و خسران به بار نمى‌آورد.

در ادامه اين سخن به اين نكته اشاره مى‌فرمايد كه فتنه‌ها هميشه فراگير نيستند؛ بلكه «مانند گردبادها به بعضى از شهرها اصابت مى‌كنند و از كنار بعضى مى‌گذرند!» (يحمن‌ [1] حوم الرّياح، يصبن بلدا و يخطئن بلدا).

زيرا زمينه‌هاى ظهور و بروز فتنه‌ها در همه شهرها يكسان نيست؛ بلكه عوامل متعدّد و پيچيده‌اى دارد كه در جايى هست و در جايى ديگر نيست.

بنابر اين، اگر آثارى از فتنه در شهرهايى ديده نشد، نبايد فريب خورد؛ اى بسا

[1] «يحمن» از مادّه «حوم» (بر وزن قوم) به معناى چرخيدن است.