و از كوهها نيز (به لطف پروردگار) جاده‌هايى آفريده شد، سفيد و سرخ و به رنگ‌هاى مختلف و گاه به رنگ كاملا سياه». [1]

نكته گسترش قاعده لطف، در تكوين و تشريع‌

هميشه مديران حكيم و مدبّر براى رسيدن به مقاصد خود، تمام مقدّمات را از پيش فراهم مى‌سازند؛ خواه در عالم تشريع و تكليف باشد، يا در عالم عينيّت و واقعيت‌ها. خداوند عالم كه حكمت و تدبير او از هر كس برتر و بالاتر است، در جهان تكليف تمام زمينه‌هاى اطاعت را فراهم كرده: به انسانها عقل و هوش داده، فطرت پاك مرحمت فرموده، پيامبران و كتب آسمانى فرستاده است تا همه بندگان بتوانند راه طاعت را در پيش گيرند و اين همان چيزى است كه در «علم كلام» به عنوان «لطف» از آن ياد مى‌شود.

در عالم آفرينش، پيش از آن كه انسان قدم به عرصه حيات بگذارد تمام وسايل زندگى او را فراهم ساخت؛ سطح كره زمين را آرام ساخت و از حركات ناموزونش به وسيله كوهها و غير آن جلوگيرى نمود، چشمه‌ها و نهرهاى پر آب كه مايه حيات بود آفريد، ابرها را مأموريت آبيارى نقاط مرتفع بخشيد، انواع گياهان كه براى تغذيه انسانها و حيواناتى كه در خدمت انسانند لازم بود، به وجود آورد و جاده‌ها در وسط كوهها براى عبور و مرور انسانها و ارتباط اجتماعات بشرى فراهم نمود و حتّى براى تلطيف روح آدمى زمين را به انواع زيورها از گلها و شكوفه‌ها آراست.

آرى معناى حكمت و تدبير و ربوبيّت همين است و اين همان چيزى است كه مولا امير مؤمنان على عليه السّلام در اين بخش از خطبه به آن اشاره فرموده است كه از يك‌

[1] سوره فاطر، آيه 27.